ص: 2

ص: 3

ص:4

گفتار دوم: گزینش دوست..........................................................................................37

نزدیک ترین نزدیکان..........39

رنگ و بوی دوست..........39

درخشش آهن..........40

دوست یابی..........41

دوستان همراه..........43

شیوه دوست یابی..........44

همراه و همسفر..........46

انس با دوستان پاک..........47

گزینش همسفر..........49

مصاحب ناجنس..........50

نگاهی به فرودستان..........52

گفتار سوم: دوستان ناباب..........................................................................................55

معاشرت با بدان..........57

مشاوران ناباب..........59

ای کاش با فلانی دوست نمی شدم!..........60

رنگ پذیری از همنشین..........62

انسان دو بین..........63

فاصله گرفتن از منحرفان..........64

در معرض اتهام..........65

ص: 6

گفتار چهارم: با چه کسانی رفاقت نکنیم......................................................................67

رفاقت با چند گروه ممنوع!..........69

1) دروغگویان..........70

2) فاسقان و اهل گناه..........71

رفاقت با کافر و فاجر..........73

3) انسانهای بخیل..........74

4) انسانهای احمق..........75

5) قاطعان رحم..........76

6) جاهلان نافهم..........77

برخورد با جاهلان..........77

7) انسانهای شرور..........79

8) بدعت گزاران..........80

9) مرفهان بی درد..........81

نگاهی به کم توان تر از خود..........82

گفتار پنجم: لذت دیدار....................................................................................................85

لذت دیدار دوست..........87

هم نشینی با اولیای الهی..........88

قدرشناسی از نعمت دوست خوب..........89

در پی دوستان خوب..........90

نعمت هم نشینی با اهل تقوا..........92

ص: 7

نظر ولی خدا..........92

هم نشینی امام علیه السلام با ابوحمزه..........94

آرامش هم نشینی با مؤمن..........95

زمینه ارتباط معنوی..........95

حرکت از درون..........97

دوست دیرینه امام راحل..........98

گفتار ششم: آثار معاشرت..........................................................................................101

تأثیر مجالست..........103

یاد خوبان و بدان..........103

سید جمال الدین گلپایگانی در وادی السلام..........105

کنترل معاشرت ها..........106

برکات دوستان خوب..........108

صلوات های شما به داد ما رسید!..........109

نجات از گرفتاری در برزخ..........112

چشم های کور..........113

معاشرت با خویشان نااهل..........114

تحمل یکدیگر..........116

نجات غریق..........117

ص: 8

گفتار هفتم: دوستی با رنگ خدا..........119

دوستان ایمانی..........121

لذت مجالست با خوبان..........122

نمونه ملاقات خدا در بهشت..........124

دیدار اهل بیت علیهم السلام..........125

محبت خدایی..........126

قوت انسان الهی..........127

شخصیت زکریا بن آدم..........128

زکریا در کنار امام هشتم علیه السلام..........129

برترین انیس..........131

اسباب پیوند با امام علیه السلام..........132

خلوت با امام زمان علیه السلام..........135

گفتار هشتم: مونس تنهایی................................................................................137

خویش تر از پدر و مادر..........139

دوستان هم افق..........140

دوستان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم..........140

نصیب روح و ایمان..........142

رفاقت در معاشرت..........142

پیامدهای تنهایی..........143

محرومیت در تنهایی..........145

ص: 9

آرامش در کنار دوستان..........147

با طناب دوست..........148

دوستان پدر..........149

دستگیری از دوست..........150

عاقبت همراهی با دوست نااهل..........152

موقعیت های دوست یابی..........153

گفتار نهم:آداب دوستی................................................................................155

سپر امنیت..........157

تقوای دوست..........158

دوستی های دیرینه..........160

آداب دوستی..........161

1) یکرنگی..........162

2)یگانگی..........162

3) ثبات در دوستی..........163

4) کمک بی دریغ..........164

5) همراهی در گرفتاریها..........164

وفا در رفاقت..........165

6) مراعات دوست..........166

7) نصرت دوست در همه حال..........166

8) نبریدن از دوست..........168

ص: 10

9) بی تکلفی..........168

10) احسان و بخشش..........169

11) همراهی و پیوند..........170

قهر کردن..........170

قهر کردن بیش از سه روز..........172

خروج از اسلام..........174

سبقت در آشتی..........174

کیفر عداوت بین دو دوست..........175

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم برای اهل مکه..........177

وفای دوست..........177

یعقوب لیث..........178

وفای مرحوم حاج اسماعیل دولابی..........179

برکت مؤمن..........180

اصحاب رقیم..........181

گفتار دهم: دوستان برگزیده..........................................................................................185

دوستی عقل..........187

گمشده انسان..........188

دوستی با خود..........189

مجالست با صالحان..........191

مجالست با کریمان..........191

ص: 11

اهل سخاوت و کرامت..........192

تحول عظیم زهیر..........194

همراهی با امام حسین علیه السلام..........195

با چه کسانی مجالست کنیم؟..........196

خیری از سوی خداوند..........197

بهترین دوستان..........198

جهانگیرخان قشقایی..........199

محدث قمی در کشاکش دوران..........200

راستگویی و امانتداری..........202

صداقت در رفتار..........203

دوستی و مجالست با مساکین..........204

گفتار یازدهم: الفت و گذشت..........................................................................................207

الفت و یگانگی..........209

میعادگاه شیاطین..........210

همبستگی..........211

تعامل با دشمن..........213

خیری که به وسیله ظالم می رسد!..........215

احسان به خود..........216

حقیقت ستم ستمگر..........217

واقعیت تغییر ناپذیر..........218

ص: 12

دلهای تهی از فریب و کینه..........218

قضاوت در جایگاه ظالم..........220

گفتار دوازدهم: رنجاندن و رنجیدن..........................................................................................223

همدلی و همراهی..........225

صلح و آشتی..........226

اتصال و جدایی..........227

مهر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام..........228

پیوند جزء با کل..........229

اساس احکام الهی..........231

مرنج و مرنجان..........231

برترین جهاد..........232

نشانه ایمان..........233

حفظ زبان..........234

دوزخ شعله ور..........235

عذاب زبان..........236

تخریب دیگران..........237

کمال عقل و آسایش تن..........238

آه مظلوم..........239

گشودن گره ها..........240

جوانی که سخت جان می داد..........241

ص: 13

گفتار سیزدهم: ظلم و حماقت..........................................................................................245

ویژگی های مؤمن..........247

گستره یک ظلم..........248

تعامل با خدا..........249

در برابر هستی مطلق..........250

سبک شمردن اهل بیت علیهم السلام..........252

حق ناپذیری..........253

مراتب حماقت..........254

درمان احمق..........255

بازنگری در خود..........256

متهم ساختن خویشتن..........257

حقیقت حماقت..........258

داروی محبت..........259

نیم نگاهی به خود..........260

گفتار چهاردهم: پذیرش اشتباه..........................................................................................261

احمق ترین مردم..........263

دو نوع ظالم..........264

انگشت اتهام به سوی خویش..........264

دو کلمه نجاتبخش..........265

تفاوت ابلیس و آدم علیه السلام..........266

ص: 14

ادب آدم علیه السلام..........266

اقرار حضرت یونس علیه السلام..........267

ذکر یونسیه..........269

حلالیت طلبی..........271

عاقبت به خیری..........271

سرانجام زبیر..........272

تفاوت زبیر با حر..........273

ریشه بدی ها..........274

برخورد امام هشتم علیه السلام با زید..........275

آمادگی برای مرگ..........277

فهرست ها..............................................................................................................279

فهرست آیات..........281

فهرست روایات و دعاها..........284

فهرست منابع..........295

ص: 15

ص: 16

یعنی کشش دوستی آن قدر نیرومند است که تا قیامت انسان را به دنبال خود می برد. بنابراین، اگر انسان بخش زیادی از عمر خود را در پی یافتن دوستان خوب و الهی صرف کند ضرر نکرده است؛ که دوست و رفیق خوب کیمیای سعادت و راه نجات انسان است. و به قول حافظ:

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

بی دلیل نیست که پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

أوثق عمری الإیمان أن تحب الرجل فی الله و تبغض فی الله؛(1) محکم ترین رشته ایمان، این است که دوستیها و دشمنی ها برای خدا و در راه خدا باشد.

بنابراین، نزدیک ترین و مطمئن ترین راه رسیدن به همه کمالات و سعادتها، دوستان الهی و دوستی هایی است که بر اساس محبت خداوند شکل می گیرد.

مدتی چند توفیق داشتم که در برنامه سمت خدا، در شبکه سوم سیما، با تمسک به آیات الهی و روایات اهل بیت علیهم السلام و سخنان بزرگان، مباحثی پیرامون اهمیت دوست یابی، دوست گزینی و آداب و شرایط دوستی برای مخاطبان عزیز مطرح کنم، تا از این رهگذر بخش کوچکی از دین خود را ادا کرده باشم.

آنچه پیش روی شماست حاصل همان مباحث است که پس از تدوین و ویرایش به شما عزیزان تقدیم می گردد. امید است این مباحث راه گشای

ص: 18

همه رهروان وادی عشق و محبت بوده و با به کار گیری آن مشکلات و معظلات را پشت سر گذارده و نردبان تعالی و سعادت جاودان را بپیمایند.

در پایان از تهیه کننده فهیم و دلسوز برنامه سمت خدا، جناب آقای سید عبدالمجید رکنی و مجری عزیز و دوست داشتنی آن، جناب آقای نجم الدین شریعتی که با زحمات شبانه روزی آنها این برنامه به ثمر نشسته است قدردانی کنم. همچنین از دوست بسیار عزیزم جناب آقای اسدی که زحمت تدوین و ویرایش این مباحث را بر عهده داشتند و نیز از ناشر محترم تشکر می کنم.

قم مقدس

95/1/21- اول رجب 1438 / ولادت امام پنجم علیه السلام

حبیب الله فرحزاد

ص: 19

ص: 20

ص: 22

از مسائل را مراعات می کند، اما با دوستان خود که صمیمی و یگانه هستند و خیلی رفت و آمد دارند، به راحتی خود را نشان می دهد.

بر این اساس، در هنگام خواستگاری برای شناخت پسر و دختر باید از دوستانشان تحقیق کرد؛ چون دوستان از روحیات و شخصیت او خبر دارند. واقعیت ها را می دانند. ممکن است انسان شخصیت واقعی خود را پیش پدر و مادر و کارفرما و استاد نشان ندهد، ولی سفره دلش را پیش دوست پهن می کند. ملاحظاتی که جاهای دیگر است آنجا نیست. شاعر می گوید:

عن المرء لا تسأل وسل عن قرینه

فکل قرین بالمقارن یقتدی (1)

درباره افراد از خودشان سؤال نکنید، بلکه از دوست و رفیقشان بپرسید که هرکس به دوست و رفیقش اقتدا می کند.

تو اول بگو با کیان زیستی

پس آنگه بگویم که تو کیستی

به شهری می رفتند بودم. قافله به دست این دزدان گرفتار شد. همه به قتل رسیدند. من چون خوش آواز بودم و دزدان از این موضوع باخبر شدند، مرا برای آوازه خوانی پیش خود نگاه داشتند.

امیر گفت: اگر راست می گویی برای ما آوازی بخوان. آن مرد ابیاتی خواند که از آن جمله همین بیت بود: «از خود مرد مپرس که چه کاره هستی و پیشه و شغلت چیست، بلکه از قرین و رفیقش بپرس؛ زیرا هرکس با همجنس خود آمد و رفت می کند و افت و خیز دارد.» یعنی ملاحظه حال هرکس را به ملاحظه حال هم نشین او بکن که این بهترین معرف اوست.

امیر چون این بیت را شنید، پرسید: چند سال در دست اینان گرفتار بودی؟ گفت: سالیان متمادی است. گفت: باید گردن تو را نیز بزنم؛ زیرا اگر از این گروه نبودی و میل به کار ایشان نداشتی، در ظرف این چند سال می توانستی ایشان را غافل کرده و فرصتی به دست آری و فرار کنی تا از دست ایشان خلاص شوی. چون این کار را نکردی معلوم می شود که همکار و همفکر ایشان بوده ای. پس به حکم این بیت دستور قتل وی را نیز صادر کرد.

تو اول بگو با کیان زیستی

پس آنگه بگویم که تو کیستی(1)

«عن المرء لا تسأل وسل عن قرینه»؛ از خود شخص پرسش نکن، برو از رفقا و اطرافیانش که با او هم پیاله هستند و انس دارند پرس و جو کن.

ص: 25

بسیاری از آیات و روایات است:

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

یعنی بعد از ده ها سال سیر و سلوک فهمیدم چیزی که توانسته مرا متحول کند و نجات بدهد، یک دوست خوب و صمیمی بوده است. حسرت می خورد که چرا تا به حال نمیدانستم رفیق این قدر مهم است.

ما گاهی میخواهیم یک صفت بدی را کنار بگذاریم، اما نمی شود. بلکه گاهی شدیدتر می شود. می خواهیم خوش اخلاق باشیم، غضب نکنیم، عصبانی نشویم نمی شود. گاهی بدتر می شود. ولی چند مدتی که با یک دوست حلیم و مهربان و نرم، قاطی و یگانه می شویم، ناخودآگاه و بدون دردسر و زحمت خلق و خوی او به ما منتقل می شود.

رشته ای در گردنم افکنده دوست

می کشد هر جا که خاطر خواه اوست

دوست، چه خوب و چه بدش معجزه می کند، حافظ از صمیم قلب می گوید:

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

صحبة الأشرار تکسب الشر کالریح إذا مرت بالنتن حملت نتناً؛(1)همنشینی با بدان کسب بدی می کند، همچنان که هرگاه باد به بوی بدی گذر کند، بوی بد بر می دارد.

صحبة الأخیار تکسب الخیر کالریح إذا مرِّت بالطیب حملت طیباً؛(2)همنشینی با خوبان کسب خوبی می کند، همچنان که باد هرگاه به بوی خوشی بگذرد، بوی خوش بر میدارد.

دوستی و هم نشینی مثل نسیم و بادی است که از فضایی عبور می کند. اگر در آن فضا زباله و کود و کثافت باشد، بوی بد به خود می گیرد.

خود نسیم و باد بو ندارد. مثل آب است. آب رنگ ندارد. رنگ آن بستگی به ظرفی دارد که آب در آن است. نسیم و باد هم از خودش بو ندارد. بو بستگی به محلی دارد که از آن رد می شود. وقتی به فضایی برود که کود و کثافات در آن است، آن بو را به همه جا منتقل می کند. اگر این نسیم به گل و گیاه و شکوفه و باغستان برسد، بوی عطر را در فضا منتشر می کند. ما هم همان طور هستیم؛ از دیگران رنگ و بو می گیریم.

ملحق می کند و هم نشینی زشتکاران با نیکان، زشتکاران را به خوبان ملحق می سازد.

یعنی مجالست با آدم های خوب، بدها را به خوبان ملحق می کند. اگر بدها طرف خوبهایی که قرص و محکم اند بیایند، کم کم خوب می شوند.

تأثیر معاشرت هیچ شک و شبهه ای ندارد. حتی انبیا و اولیا گاهی از نشستن با افراد خسته و اذیت می شدند. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

انه لیغان علی قلبی وانی لأستغفر بالنهار سبعین مرّة؛(1)گاهی غبار به قلب من می نشیند، و من هر روز هفتاد بار استغفار می کنم.

منظور این نیست که عصمت و عدالتشان به هم می خورد. بعضی از بزرگان فرموده اند: این غبار بر اثر هم نشینی و معاشرت با بعضی از منافقین یا افراد ناجور بوده است. می خواهم بگویم حتی عقاب هم اینجا پر می ریزد.

پیغمبر ما با سلمان با ابوذر می نشستند و چقدر کیف می کردند و لذت می بردند. نطق حضرت باز می شد. برای سلمان صحبت می کردند و لذت می بردند. به طوری که بعضی از زنهای پیامبر می گفتند: وقت ماضایع می شود و بیرونش می کردند.

معاشرت با خوبها، روی آدم تأثیر مثبت دارد و معاشرت با بدها تأثیر منفی. معاشرت و رفاقت و انس با افراد خوب برای خودسازی و تعالی است.

چینی ها و رومیها رقابت بود. آنها دو امپراطوری عظیم روی کره زمین بودند. با هم در مسائل مختلف رقابت می کردند. آمدند در هنر نقاشی با هم رقابت کنند. برای این آزمون دو دیوار خیلی بلندی در مقابل هم درست کردند. به چینی ها گفتند: شما این طرف روی دیوار نقاشی بکشید و به رومی ها هم گفتند: شما هم آن طرف روی دیوار نقاشی ها را ارائه کنید. تا داورها حکم کنند که کدام قشنگ تر است.

مثنوی می گوید: چینی ها رفتند و رنگهای مختلف خریدند. نقاش های قوی آوردند و بسیار زحمت کشیدند تا نقش گل و گیاه و درختانی کشیدند. چند ماه وقت و نیرو گذاردند تا یک نقش بسیار زیبا آفریدند. اما رومی ها رند بودند. چون میان آنها پرده زده بودند و معلوم نبود پشت پرده چه کار می کنند، هرچه می توانستند از دیوار مقابل زنگارها را پاک کردند و آن را صیقل دادند. تا مثل آینه شفاف و زلال شد. نه احتیاج به رنگ بود، نه احتیاج به نقاش. فقط دیوار را صیقلی کردند.

می گوید: «صیقلی کن صیقلی کن صیقلی» یعنی هر چه آدم خودش را شفاف کند، رنگش زیبا شود. رنگ خدا و رنگ اولیای خدا در او تجلی پیدا می کند.

اینها هر چه می توانستند صیقلی دادند. زنگارها را پاک کردند تا دیوار بسیار شفاف شود. روز موعد فرا رسید. پرده ها را کنار زدند. وقتی پرده چینی ها را کنار زدند، دیدند کولاک کرده اند. چه نقش های عجیبی خلق کرده اند! بعد پرده رومی ها را کنار زدند. دیدند هر نقش و زیبایی که چینی ها طی شش ماه زحمت کشیده و روی آن کار کرده اند، بسیار شفاف تر و

ص: 30

زیباتر آن این طرف منعکس شده است. بدون هیچ زحمت و دردسری.

عکاس ها می گویند: عکس شما در آینه خیلی زیباتر می افتند. می آیند ما را مقابل آینه قرار می دهند و عکس در آینه را می گیرند، از بس شفاف و زیبا نشان می دهد، البته اگر آینه آینه صاف و زلال و خوبی باشد.

ایّ عری الایمانِ اَوثقُ؛(1)کدام دستاویز ایمان قوی تر است؟

ما در مکتبمان دست آویز نجات زیاد داریم. نماز، روزہ، زکات، خمس، جهاد، حج، عمرہ، زیارت و ... همه دست آویز نجات اند. همه کارهای خیر وسیله نجات است. نماز آدم را می سازد، روزه آدم را می سازد، زکات و خمس و جهاد و همه دستورات دینی در سازندگی انسان نقش موثری دارند، اما کدام یک سازندگی اش از همه بیشتر است؟

این سؤال مهمی است و پاسخش هم مهم تر. أصحاب اول عرض کردند: خدا و پیغمبر بهتر می دانند. فرمودند: نه، بگویید کدام دست آویز ایمان از همه محکم تر و قوی تر است. یک نفر بلند شد و گفت: نماز دستاویز مهمی است. اگر کسی ارتباط با خدا پیدا کند، این ارتباط انسان را به سعادت می رساند. فرمودند: نماز فضیلت است، ولی آن چیزی که من مد نظر دارم که قوی تر از همه باشد این نیست.

دیگری بلند شد و گفت: زکات است. کسی که سخاوتمند است و زکات می دهد، اهل گذشت می شود، مالش پاک می شود، جان و روحش پاک می گردد، و خدا او را نجات می دهد و از او دستگیری می کند. فرمودند: این هم فضل است، ولی از این قوی تر چیست؟

دیگری بلند شد و گفت: جهاد در راه خداست. انسان مال و جانش را در راه خدا می دهد. فرمودند: این هم فضیلت است، ولی این نیست.

دیگری بلند شد و گفت: حج و عمره است. فرمودند: این هم دست آویز ایمان است، ولی قوی ترین نیست.

ص: 32

یکی دیگر گفت: روزه ماه رمضان. فرمودند: این هم وثیقه است. در ماه رمضان خیلی ها ساخته می شوند، ولی از این قوی تر می خواهم.

فرمودند: من سؤالم این است که قوی ترینش کدام است؟ این خیلی مهم است که ما چیزی پیدا کنیم که از نماز مهم تر باشد. از حج و عمره مهم تر باشد. از جهاد و روزه ماه رمضان مهم تر باشد. گفتند: ما نمی دانیم. خدا و رسولش آگاه ترند. هر چه در ذهن ما بود گفتیم. شما خودتان بفرمایید.

حضرت فرمودند: «لکل ما قلتم فضل و لیس به؛ برای همه اینهایی که گفتید فضیلت است، ولی پاسخ پرسش من نیست.» معنایش این نیست که آنها قوی نیست. قوی هست، ولی آن چیزی که محکم ترین دستاویز ایمان است و بالای دست همه است و می تواند ما را نجات بدهد، این است:

الحب فی الله و البغض فی الله توالی ولی الله و تعادی عدو الله؛(محکم ترین دستاویز ایمان) دوستی برای خدا و دشمنی برای خدا،و پشت سر اولیای خدا قرار گرفتن و بیزاری از دشمنان خداست.

به خاطر خدا با افراد خوب دوست شویم. به خاطر خدا از بدها جدا شویم. به خاطر خدا از طاغوتها دوری کنیم. به خاطر خدا به خوبها وصل شویم. و به خاطر خدا از بدها ببریم.

این سرچشمه نماز است، سرچشمه زکات است، سرچشمه حج و عمره است. یعنی اگر رشته ارتباط شما با یک دوست خوب که همه این کمالات را دارد، برقرار شد و به او پیوند زدید، نماز خوان هم می شوید. و این از نماز مهم تر است؛ چون ریشه است.

فرمودند: به کسی که عطا می کنی، سعی کن برای خدا باشد. ببین برای

ص: 33

چه به این شخص عطا می کنی؟ آیا برای خداست؟ برای چه از این شخص منع می کنی و نمی دهی، یا از آن جدا می شوی؟ آیا برای خداست؟

چهارده معصوم علیهم السلام را می خواهند، کمال می خواهند، اگر واقعا جدی هستند و نیت پاک دارند، علامت استجابت دعایشان این است که خدا یک دوست خوب سر راهشان می گذارد.

دوست خوب نماینده خدا و چهارده معصوم است. از اول که خورشید تابنده نمی آید. ما طاقت دیدنش را نداریم. امام اگر نورش تجلی کند، همه عالم کن فیکون می شود. اول یک شمعی، یک نوری به اندازه ظرفیت وجودی ما، سر راه ما قرار می دهند. این دوست خوب نماینده قرآن و چهارده معصوم و امام زمان است. ما را وصل می کند. اگر شما به این برق ضعیف وصل شدی و از او استفاده کردید، یک چراغ قوی تر برای شما می فرستند. همین طور تا آخر پله پله می برند.

کسی که می خواهد از دنیا برود، خدا رفقایش را موقع مردن می آورد. دوستان خوبی که با آنها معاشرت داشتیم، روح هایشان دور ما جمع می شوند و ما را به طرف بهشت می برند. اگر با اراذل و اوباش و بدها و فاسق و فاجرها هم نشین است، قطعا با آنها محشور می شود.

گفت: به من بگو چطور می میرم؟ گفتم: به من بگو چطور زندگی می کنی؟ با چه کسانی زندگی می کنی؟ در دنیا با هرکس هم نشین بودیم، بد یا خوب، موقع مردن و برزخ و آخرت با آنها هستیم. سعی کنیم دوستان بد را از خودمان دور کنیم. از آنان فاصله بگیریم و باخوبها همنشین شویم.

ص: 36

ص: 38

تاکسی یا اتوبوس که سوار می شوم، وقتی به خانه می روم خانواده می گوید: چرا بوی سیگار می دهی؟ می گویم: شما می دانی که من از سیگار بدم می آید، چه کنم که یک سیگاری کنار من نشسته بود. تا منزل بویش همراه من است. کسی هم که بوی عطر می دهد، فضا را عوض می کند. دوستانش را هم معطر می کند.

نار خندان باغ را خندان کند

صحبت مردانت از مردان کند

با هرکس که بنشینی رنگ و بوی او را می گیری. اگر هم نشین یک جوانمرد باشی جوانمرد می شوی.

اثر می گذارد. اگر مردم تأثیر مجالست و معاشرت را حس کنند، راهی جز آن بر نمی گزینند. راه میانبر و بسیار مؤثری است.

فرعون بوده است که سوره مؤمن به نام اوست. خداوند در بدترین جاها هم افراد برجسته قرار می دهد. در هر کجا، حتی در ظلمات و تاریکی زمین، خدا یک مؤمن و یک آدم خوب قرار داده است. در بین هم کلاسی های شما، در همسایه های شما، در فامیل شما قطعا دوست خوب یافت می شود. این ها ستون اند و الأ سقف عالم پایین می آید. البته کم هستند. وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ ؛ (1)و از بندگان من اندکی سپاسگزارند. مؤمنین قلیل اند. چیزهای ارزشی و گرانقیمت معمولا کمیاب است، ولی خداوند در خانه طاغوت ها هم قرار داده است. هارون الرشید وزیری به نام علی بن یقتین داشت که از شیعیان مخلص امام هفتم علیه السلام بود. خیلی هم حضرت به ایشان عنایت داشت. این را بهانه نکنیم که نیست. هست منتها ما باید دنبالش باشیم. رصد کنیم. امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: عاجزترین و بی عرضه ترین آدم ها آن کسی است که نتواند دوستی برای خودش تهیه کند. خواهرها با خواهرها، برادرها با برادرها دوست شوند. اصلا انسان از مادة أنس است. انسان بدون انیس و انس نمی تواند زندگی کند. باید با خدا انس بگیرد. با مؤمنی که بوی خدا می دهد انس بگیرد. اگر با این ها انس نگرفت، به تور شیاطین جنی و انسی می افتد.

هر که گریزد ز خراجات شاه

باج ده غول بیابان شود

ص:42

حضرت امیر علیه السلام در مرحله بعدی می فرماید: از این بی عرضه تر کسی است که دوست خوب دارد و از دست بدهد. خدا نعمت دوست خوب را سر راهش گذاشته، ولی این را ضایع می کند و از دست می دهد. گاهی در فامیل و دوست و آشنا و هم کلاسی ها به سراغش می آیند، ولی او به حفظ آنان اهتمامی ندارد.

عمار،همین طور دو به دو بین آن ها اخوت ایجاد کرد. هر کسی را با هم سنخ خودش برادر کرد.

ذره ذره کاندرین ارض و سماست

جنس خود را هر یکی چون کهرباست(1)

نوریان مرنوریان را جاذب اند

ناریان مر ناریان را طالب ان(2)

مسیری که می رویم بستگی دارد. شما فردا به سمت مشهد حرکت می کنی. در مسیر مشهد که قرار می گیری، همه کسانی که در مسیر مشهد هستند با شما همراه می شوند. تصمیم می گیری کربلا بروی، همه آن هایی که در مسیر کربلا هستند با شما برخورد می کنند و همسفر می شوند. در مسیر گناه که قرار می گیری، با اهل گناه و معصیت همراه می شوی. اگر کبوتر باز باشد، کبوتر بازها سر راهش قرار می گیرند. کسی که در مسیر اعتیاد است، ناخودآگاه معتادها در مسیرش سبز می شوند. نیت و فکر و اندیشه ما و مسیری که انتخاب می کنیم خواه ناخواه جذب کننده دوستانی در همان مسیر است. این یک واقعیتی است که قرآن هم به آن پرداخته است:الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ ؛(1) زنان ناپاک از آن مردان ناپاک اند، و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلق دارند؛ و زنان پاک از آن مردان پاک،و مردان پاک از آن زنان پاک اند!آدم های خبیث که نیت خبیث و فکر بد و مقصد بد دارند، در مسیر با خبیث ها و گناهکارها آشنا می شوند و در مسیرشان قرار می گیرند. چاقوکش ها و ارازل و اوباش در مسیرشان قرار می گیرند. اگر خودمان را پاک کنیم، نیتمان را پاک کنیم، دوستان و رفقای خوب می آیند و سر راه ما قرار می گیرند.

ص:45

کلک و آدم های آلوده هستند، هیچ فایده ای ندارد. بلکه شما را هم آلوده می کنند. لذا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

الرفیق ثم الطریق(1) ابتدا رفیق و آن گاه راه و مسیر. باید ببینیم رفقای راه چه کسانی هستند؟ اگر رفقای شما مؤمنین هستند، پیامبران و امامان هستند، در هر چاله ای هم بروید، می گویم خطر ندارد. حتی می خواهم بگویم اگر جهنم هم بروید، جهنم را خاموش می کنند. ولی اگر رفقای شما ناباب باشند، اگر بهشت هم می روند شما نرو؛ به خاطر این که بهشت را جهنم می کنند. این انسان ها هستند که بهشت و جهنم را می سازند. این انسان ها هستند که راه را هموار یا ناهموار می کنند.

یکی از نعمت های بزرگی که خداوند به ما داده و باید شاکر باشیم، اساتید بزرگواری است که سر راه ما قرار داده است و هم دوستان و رفقای خوبی که واقعا ما از شکرش عاجز هستیم.

تفکر و درس سر و کار داشتند.یک موقع بنده به ایشان عرض کردم: آقا، الآن سوار ماشین شدیم، کجا برویم؟ ایشان فرمودند: هر کجا بروی من همراهت می آیم. جهنم هم بروی همراهت می آیم. گفتم: ای والله، یعنی اطمینان دارند که ما جای بد نمی رویم. اگر هم جای بد برویم اصلاح می شود. این تجدد و تمدن همه را از فطرت اولیه بیرون برده است. بعضی ها خیلی دست نخورده و صاف اند. اصلا حقه بازی و کلک و دروغ بلد نیستند. یک روستایی از اهالی ایلام شنیده بود شخصی به نام آیت الله بهاءالدینی در قم است. برای زیارت به قم آمده بود. آدرس گرفته بود و خدمت آیت الله بهاءالدینی آمده بود. ایشان فرمودند: این شخص نیم ساعت پیش ما نشست، ولی آنقدر صاف و شفاف و زلال بود که خستگی را از تن ما در آورد. ایک موقع آیت الله بهاءالدینی فرمودند: خدا به من لطفی کرده که من افراد را می شناسم. بعضی ها محرم اسرار خدا هستند. البته بیجا خرج نمی کنند که آبروی کسی را بریزند. ولی خوب ها را ممکن است بشناسند و معرفی کنند. ایشان فرمودند: این قدر او بی شیله پیله و پاک و صاف و دست نخورده بود که تمام خستگی ها را از جان من گرفت. یعنی وقتی انسان از کار و برنامه ها خسته شد، دوست خوب، معاشرت خوب، همه نکبت ها، ظلمت ها، تاریکی ها، خستگی ها، کوفتگی ها را از جان او می برد. عکس آن هم همین طور است. گاهی آدم با کسی معاشرت می کند که

ص:48

ظلمت و نکبت دارد. این هم برای انسان تاریکی می آورد. می فرمودند: من یک موقعی در یکی از محل ها می خواستم جایی بروم. به یک بچه رسیدم. پرسیدم: فلان خیابان کدام طرف است؟ عمدأ طرف مقابل آن را آدرس می داد. یعنی دروغ می گفت. می گفت: هفت هشت سؤال کردم، همه اش را دروغ گفت. فرمودند: این بچه مرا خیلی خسته کرد.بچه فطرتا دروغ بلد نیست. معلوم نیست پدر و مادر با این بچه چه کرده اند که به اینجا رسیده است؟ چرا محیط این طور آدم درست کند؟

منحرف و فاسدند. این خانه ارزش ندارد. یک خانه هم ممکن است خیلی سر و سامان نداشته باشد، ولی در محیطی است که همه خوب هستند. ارزش این خانه از آن خانه بالاتر است. می فرماید: در انتخاب راه اول دوست را انتخاب کن و در انتخاب خانه، اول همسایه ها و افرادی که آنجا هستند. این ها همه اهمیت هم نشین را می رساند. هم نشینی و معاشرت خیلی مهم است. خوب گزینش کنیم. افرادی که در خانه، یا در محیط کار و یا در محیط تحصیل هستند و خواه ناخواه با آنان معاشرت و رفت و آمد داریم، در سرنوشت انسان بسیار مهم هستند. از رفقای ناباب و منحرف فرار کنیم. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم هم فرمودند:

التمسوا الجار قبل سری الدار و الرفیق قبل الطریق؛(1) پیش آن که خانه ای بخرید، در پی همسایه خوب باشید. و پیش از آنکه سفر کنید، در پی همراه و رفیق خوب باشید.

نخست موعظه پیر می فروش این است

که از مصاحب ناجنس احتراز کنید

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

صحبة الأحمق عذاب الروح؛(1) هم صحبتی با آدم احمق و نادان مایه شکنجه روح است.

خدای مهربان به پیغمبرش می فرماید:

«فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّی عَنْ ذِکْرِنَا وَلَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ذَلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَی ؛(2) پس، از هر کس که از یاد ما روی برتافته و جز زندگی دنیا را خواستار نبوده است، روی برتاب. این منتهای دانش آنان است. پروردگار تو، خود به «حال »کسی که از راه او منحرف شده داناتر، و او به کسی که راه یافته [نیز] آگاه تر است.

افرادی که شش دانگ فکرشان دنیا و تشریفات و تجملات است، اهل دنیا هستند. کسانی که اصول دین را خوراک و پوشاک و مسکن می دانند، اهل دنیا هستند. کسانی که ذوب در دنیا و با فکر دنیا شب و روز می کنند، زمین گیر و اهل دنیا هستند، هرچند بهره چندانی از دنیا نداشته باشند. اما اگر کسی مال فراوان داشته باشد، ولی وابسته دنیا نباشد، اهل دنیا نیست.

خدای مهربان به پیغمبر می فرماید: از کسانی که تمام هم و غمشان، فکر و اندیشه شان دنیاست روی بگردان. با اهل دنیا که بنشینی، مهر دنیا و فکر و

ص: 51

حب دنیا می آید. «ذلک مبلغهم من العلم؛ این ها فقط همین دنیای پست را می بینند. معنویت و آخرت و خدا را نمی بینند.

آیا تأثیر یک آدم بداخلاق دروغگو، از تأثیر یک ویروس سرما خوردگی کمتر است؟ قطعا بیشتر است. چطور ما از کسی که سرما خورده است پرهیز می کنیم، اما از یک آدم دروغگو پرهیز نمی کنیم؟ اخلاق و رفتار یک دوست ناباب بخواهیم یا نخواهیم به ما سرایت می کند. در رفت و آمدها خیلی باید مراقب باشیم.

پروردگارت بهتر و پایدارتر است!

به تجملات و تشریفات و ماشین کذایی و خانه کذایی چشم نینداز. اینها زودگذر و تمام شدنی است. شکوفه های دنیاست و تمام می شود و زود از بین می رود. بیاییم به افرادی که پایین تر هستند نگاه کنیم و راضی و قانع شویم.

خدا می فرماید: از آن هایی که شش دانگ روح و جسم و جانشان آمیخته به دنیاست اعراض کن که تو را هم آلوده به دنیا می کنند.

ص: 53

ص: 54

ص: 56

یک عامل مهم جهنم رفتن نشست و برخاست با اهل باطل و گمراهان است. رنگ و بوی آن ها انسان را جهنمی می کند. آهن اگر کنار آتش باشد، رنگ و بو و حرارت آتش را به خود می گیرد. هر چیزی در کنار هر چیزی قرار بگیرد، خواه نخواه رنگ و بوی او را می گیرد. شما اگر پسر حضرت نوح پیغمبر هم باشید، معاشرت با بدان منحرفت می کند. قطعا حضرت نوح در تربیت فرزندش کوتاهی نکرده است. لقمه حرام به او نداده است. همه جوانب تربیت را مراعات کرده است. پسر حضرت نوح چون با بدها نشسته، در پایان کار غرق شد و به جهنم رفت.

پسر نوح با بدان بنشست

خاندان نبوتش گم شد

سگ اصحاب کهف روزی چند

پی نیکان گرفت و مردم شد

اگر شما فرزند پیغمبر باشید، ولی با رفقا و معاشران ناباب بنشینید، قهرا رنگ و بوی آن ها را می گیری.

می رود در سینه ها از سینه ها

از ره پنهان صلاح و کینه ها

صحبت صالح تو را صالح کند

صحبت طالح تو را طالح کند

طالح مقابل صالح است، یعنی مصاحبت با آدم بدکار شما را بد می کند. صحبت خوبان شما را خوب می کند.

کاذبی با صادقی چون شد روان

آن دروغش راستی شد ناگهان

وقتی یک آدم دروغگو با آدم های صادق و راستگو معاشرت و نشست و برخاست می کند، ناگهان او هم راستگو و اهل دیانت و تقوا می شود.

ص: 58

مشاور ناباب! هر چه می توانید از چنین افرادی پرهیز کنید. هامان مرتب در منیت او می دمید که چگونه می خواهی که سلطنت و حکومت بر مردم را وابگذاری، تو خیلی عظمت داری، تو خیلی قدرت داری.

رفیقی به نام ابی بن خلف داشت. پرسید چه خبر شده؟ گفتند: چنین جریانی پیش آمد و رفیقت عقبه مؤمن و مسلمان شد. این هم مثل همان هامان که به جان فرعون افتاد، آمد و گفت: تو بچه شدی! تو این قدر نفهم هستی که به خاطر پذیرایی از یک میهمان دست از بت ها برمیداری؟ چرا مسلمان شدی؟ آن قدر روی مغزش کار کرد که مرتد شد. یعنی از دین برگشت و جزء مخالفین پیغمبر شد. به حدی که آب دهان به صورت پیغمبر خدا انداخت. حضرت فرمودند: حالا که این کار را کردی کشته خواهی شد. و به او وعیدهای تندی دادند که عاقبت و پایان کارت خوب نمی شود. عقبه که بر اثر رفیق ناباب مرتد شد، در جنگ بدر شرکت کرد و کشته شد و به جهنم واصل شد. رفیقش هم که او را به این کار وادار کرد، در جنگ احد کشته شد و به جهنم رفت. عقبه در آستانه عاقبت بخیری بود، ولی بر اثر معاشرت با رفیق ناباب بد عاقبت شد. و این آیه درباره او نازل شد:(1)وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا ؛(2) و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدت حسرت) به دندان می گزد و می گوید: «ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم! ای وای بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده

ص: 61

بودم! او مرا از یادآوری (حق) گمراه ساخت بعد از آن که (یاد حق) به سراغ من آمده بود!» و شیطان همیشه خوار کننده انسان بوده است! روز قیامت بعضی ها که به خودشان ظلم کردند. از کثرت ندامت و حسرت و پشیمانی دست هایشان را می جوند. یعنی بالای دستشان را همین طور گاز می گیرند و تکه تکه می کنند و از شدت ناراحتی و حسرت می گویند: ای کاش با پیغمبر رابطه برقرار می کردیم و با فلانی دوست نمی شدیم! این رفیق رابطه ما را با خدا و پیغمبر قطع کرد و با شیاطین متصل کرد. ای کاش من با فلانی دوست نمی شدم! مرا از ذکر، یعنی پیغمبر گمراه کرد. بعد از این که ذکر و حقیقت مرا گرفته بود. «وکان الشیطان للانسان خذولا »؛ این شیطان است که انسان را خوار و ذلیل می کند. پرده ها که می افتد، تازه انسان متوجه می شود چه اشتباهی کرده است. این آیه هشداری است درباره کسانی که دوستان ناباب بر می گزیند.

می نشیند، بوی دشمنی به او می خورد. آدمی که با اهل شک و شبهه می نشیند، شبهه به ذهنش القا می شود که به این راحتی پاک نمی شود. شبهات یکی پس از دیگری او را به کفر می کشد. بر اثر جلسات بد، یا معاشران ناباب به این راه ها کشیده می شوند. امام هفتم علیه السلام به شخصی به نام سلیمان جعفری فرمودند: شما چرا با عبدالرحمن بن یعقوب می نشینی؟ عرض کرد: این دایی و قوم و خویش من است، چرا با او ننشینم؟ حضرت فرمودند: اعتقاد این شخص فاسد است. درباره خدا قائل به تجسم است. می گوید: خدا - نعوذ بالله - جسم است. و کسی که به تجسم خدای متعال معتقد باشد، کافر و اعتقادش باطل است.فاما جلست معه و ترکتنا و إما جلست معنا و ترکته؛(1) پس یا با او همنشین شو و ما را واگذار، یا با ما بنشین و او را ترک کن. این طوری نمی شود که هم با ما نشست و برخاست کنی و هم با کسی که دشمن و ضد ماست.

آدم لوچ و دو بین از کور هم بدتر است. یک موقع آدم چشم دارد و راحت همه چیز را می بیند. یک وقت کور است و با عصا راه می رود، یا دست به دست بینا می دهد و راه می رود. از این بدتر لوچ یا منافق است. یعنی کسی که در بین است. یک ستون را دو ستون می بیند. نه بیناست نه کور است. یک جوی را در جوی می بیند. می خواهد رد شود پایش را وسط جوی آب می گذارد. این خیلی بد است. یک آدم را دو آدم می بیند. فرمودند: تو الآن لوچ و اعور هستی. یا بیا طرف ما و بینا شو یا برو طرف دشمن و کور شو.

امام کاظم علیه السلام فرمودند: یا با ما بنشین و او را رها کن، یا با او بنشین و ما را رها کن. این قابل جمع نیست. نمی توان گفت: امام حسین را خیلی دوست دارم و عاشقش هستم، ولی شمر هم آدم بدی نیست. این دو قابل جمع نیست. تولی و تبری با هم اند.

بسیاری از بزرگان ما می گویند: تبری از تولی مهم تر است. اول «لا اله» است و بعد «الا الله». در زیارت عاشورا اول صد بار بر دشمنان اهل بیت علهما السلام لعن می کنیم و بعد صدبار به آنان سلام می دهیم. یعنی اول باید از آلودگی ها پاک شویم.

نصیحت کنم. نمی بایست می رفت. الآن وقتش نبود. گفت: بروم. رفت پدر را نصیحت کند و اعتقادش را برگرداند، اتفاقا بلا نازل شد و همراه قوم فرعون غرق شد. به حضرت موسی گفتند: این مؤمن بود، طرف شما بود. رفت پدرش را بیاورد غرق شد. حضرت فرمودند:

هو فی رحمة الله و لکن النقمة إذا نزلت لم یکن لها عمن قارب المذنب دفاع؛(1) او در رحمت خداست، ولی چون عذاب نازل گردد، از آن که نزدیک گنهکار است دفاعی نشود.

به خاطر این که در جمع دشمن رفت و سیاهی لشکر دشمن شد، او هم غرق شد. بلا و عذاب تر و خشک را می گیرد. البته در آخرت خدا او را نجات می دهد؛ به خاطر این که نیت و عقیده اش پاک بود، ولی چون بلا آمد، او را هم می گیرد.

ما هم اگر با بدها بنشینیم، و بلای آخرتی ما را نگیرد، ممکن است بلای دنیایی ما را بگیرد. لذا در قدم اول از افرادی که روی انسان تأثیرات منفی دارند و با اعتقادات با اخلاق ما بازی می کنند و ما را از خدا و پیغمبر و اهل بیت و قرآن و دین جدا می کنند، باید فاصله گرفت.

مجالسه الأشرار تورث سوء الظن بالآخیار؛(1) همنشینی با اشرار، بدگمانی به نیکان را به دنبال دارد.

معاشرت خوب ها با بدها موجب بدبینی به خوب ها می شود. یعنی مردم وقتی می بینند یک آدم خوبی با بدها و اراذل و اوباش می نشیند، می گویند: پس او هم با آن هاست. سعدی می گوید:

«هرکه با بدان نشیند، اگر نیز طبیعت ایشان در او اثر نکند، به طریقت ایشان متهم گردد.» یعنی هم نشینی با بدان در انسان تأثیر می گذارد. به فرض آن که انسان تأثیر ناپذیر باشد و این معاشرت ها در او تأثیر نگذارد، دست کم متهم به بدی می شود. یعنی در عرف مردم سوء ظن ایجاد می کند و باعث بدبینی می شود. گمان می کنند او هم از آنان است، با این که سنخیتی بین آن ها نیست.

افزون بر آن کم کم ظلمت ها و تاریکی های آن ها به او سرایت می کند و نورانیت را از او می گیرد. سنایی غزنوی هم می گوید:

با بدان ننشین که صحبت بد

گرچه پاکی تو را پلید کند

آفتابی بدین بزرگی را

لکه ای ابر ناپدید کند

ص: 66

ص: 68

بنابراین، ابتدا باید راه دوستان بد را به خودمان ببندیم تا کامل شویم و به حدی برسیم که بتوانیم از آن ها دستگیری کنیم. اگر به حدی رسیدیم که می توانیم نجات غریق آنان شویم، می بایست از آن ها دستگیری کنیم. ولی وقتی ضعیف هستیم، باید از آن ها فاصله بگیریم.

امام باقر علیه السلام فرمودند: من به پدر گفتم: آن پنج گروه که باید از معاشرت و رفاقت و مصاحبت با آنان دوری گزینیم چه کسانی هستند؟ امام سجاد علیه السلام آن پنج دسته را این گونه معرفی فرمودند:

در روایت دیگری آمده است که فرمودند:

إن العبد إذا کذب تباعد منه الملک من نتن ما جاء منه؛(1) بنده وقتی دروغ بگوید، فرشتگان به خاطر بوی گندی که از او متصاعد می شود فرار می کنند.

البته اگر کسی یک بار دروغ گفت و توبه کرد، این قابل اغماض است. کذاب کسی است که کارش دروغگویی است. روال زندگی اش بر دروغ است. قسم دروغ می خورد، حرف دروغ می زند.

فرمود: با آدمی که سجیه اش دروغ گفتن است، هیچ وقت مصاحبت نکن. این آدم حقیقت را وارونه جلوه می دهد. دور را نزدیک و نزدیک را دور می کند.

امام صادق علیه السلام در وصایای خود به سفیان ثوری فرمودند: پدرم به من فرمود:

یا بنی من یصحب صاحب السوء لا یسلم؛(2) کسی که با آدم های ناباب بنشیند سالم نمی ماند.

یعنی سلامت نفس را از دست خواهد داد و قطعا از بدی هایش به او سرایت خواهد کرد.

خوراکی یا کمتر از آن می فروشد.

فاسق یعنی کسی که تقوا ندارد. خودش را به هر گناهی آلوده می کند. زیاد گناه می کند. همه ما ممکن است لغزش داشته باشیم، ولی کسی که نسبت به گناه بی پرواست فاسق است. از گناه ابایی ندارد. علنی گناه می کند. مال حرام می خورد. به ناموس مردم خیانت می کند. دروغ می گوید.

فرمودند: با چنین شخصی رفاقت نکن و هم نشین نشو؛ چون پایبند به خدا و پیغمبر و تقوا نیست. به کمترین چیز تو را می فروشد. آدمی که حرف خدا را زیر پا می گذارد، حرف من و تو را خیلی راحت تر زیر پا می گذارد و من و تو را به راحتی می فروشد.

از حضور در مجالس گناه و معصیت و هم نشینی با کسانی که نسبت به گناهان بی مبالات اند و به راحتی تن به گناه می دهند و انسان قادر به جلوگیری از گناه نیست هم باید اجتناب کنیم. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لا ینبغی للمؤمن أن یجلس مجلسا یعصی الله فیه و لا یقدر علی تغییره؛(1) برای مؤمن شایسته نیست که در مجلسی بنشینید که خداوند در آن مجلس نافرمانی شود و آن مؤمن قدرت بر هم زدنآ ن مجلس را نداشته باشد. مؤمن حق ندارد در مجلسی که در آن گناه و معصیت می شود بنشیند، در حالی که قدرت بر تغییر مجلس ندارد. اگر در مجلسی شراب نوشیده می شود، باید بلند شود برود. اگر ناراحت هم می شوند بشوند. ما باید فرمان خدا را ببریم. اینجا دیگر جای رو در بایستی نیست.

ص: 72

با کسی که فاسق و فاجر است قاطی شود، او هم کافر و فاسق می شود. دست کم باید صف بندی در قلبمان باشد. ممکن است من با کسی داد و ستد و معامله دارم، ولی این به آن معنا نیست که با او پیوند قلبی برقرار کنم و به او ارادت بورزم و بر این اساس با او معاشرت داشته باشم. اگر چنین باشد، در من اثر منفی و مضرت باری دارد.

با آدم های خسیس و بخیل هیچ وقت رفاقت نکن؛ چون در وقتی به او محتاج هستی تو را رها می کند. به خلاف آدم هایی که لوطی مسلک هستند. آدم بخیل در موقع گرفتاری ها و نیازها شما را رها می کند. مهم ترین زمان شناخت رفیق، در موقع گرفتاری هاست. باید ببینیم وقتی گرفتاری برای انسان پیش می آید آیا او را رها می کند؟ اگر بخیل باشد در موقع گرفتاری تو را نمی بیند.

رفیق بی وفا را کمتر از دشمن نمی دانم

شوم قربان آن دشمن که بویی از وفا دارد

دشمن با وفا خیلی بهتر است از دوست بی وفا و دوستی است که سر بزنگاه پشت آدم را خالی می کند. اصلا یکی از اسم های خدا «وفی» است. در هرکس وفا هست، همه خوبی ها هست.

دارد، ولی به تو ضرر می زند و سر شما را افشا می کند. در بزنگاه ها نمی تواند کمک کند. پس از مصاحبت احمق هم باید پرهیز کرد.

خدا کمک کند که از بدها فاصله بگیریم، مگر آن که بتوانیم دستشان را بگیریم که حساب آن جداست.

وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا ؛(1) بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی تکبر بر زمین راه می روند؛ و هنگامی که جاهلان آن ها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آن ها سلام می گویند (و با بی اعتنایی و بزرگواری می گذرند).

هیچ کجای قرآن نمی گوید با جاهل درگیر شوید. یا می گوید اعراض کن، یا بگو سلام علیکم. یعنی با او مدارا و مسالمت داشته باش. با تحمل و گذشت با او برخورد کن.

بنابراین، اگر جاهل همسر خود ماست، فرزند و برادر و خواهر و پدر و مادر ماست، راه گریزی نیست. باید با مسالمت و مدارا با او رفتار کرد. این مثل این می ماند که ما در یک زندانی گرفتار یک زندانی ناجوری شده ایم. چاره ای جز مدارا و تحمل و مماشات نیست.

آدم نباید سر به سر جاهل بگذارد؛ چون آتش فتنه را روشن می کند. تو که می فهمی این آدم حالش خوب نیست، چرا تلنگر میزنی؟ امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

لو سکت الجاهل ما اختلف الناس؛(2) اگر انسان نادان ساکت باشد، مردم با یکدیگر اختلاف ندارند. این جاهل است که کار را خراب می کند و باعث دردسر می شود. اگر آدم های جاهل سکوت اختیار می کردند، همه اختلاف ها برچیده می شد. این

ص: 78

اختلاف ها مال این است که آدم های نادان و نفهم زیاده روی می کنند، یا بیجا دخالت می کنند، یا حرف نابه جا می زنند و برای همه مشکل درست می کنند. همچنین فرمودند:

الجهل أصل کل شر؛(1) نادانی ریشه همه بدی هاست.

جهالت، حماقت، نفهمی و نادانی ریشه تمام شرور و بدی هاست. کسی که جاهل و نفهم است، وقتی با او معاشرت می کنی، بدی های او به شما سرایت می کند. اگر ناچاریم در کنارش زندگی کنیم، باید با ملایمت و مسالمت آمیز با او رفتار کرد. بهتر است از کسانی که وظیفه معاشرت نداریم جدا شویم.

می کشد، شما را هم آتش می زند.

باید از کسی که اعتقاداتش فاسد است و نسبت به خدا و معاد و پیغمبر و امام بدبین و بد عقیده است، شبهه می افکند و اعتقادات شما را فاسد می کند، پرهیز و دوری کرد؛ چون بدون این که ما متوجه شویم آتش و فساد او به ما سرایت می کند. و در جایی دیگر فرمودند:

لاتصحب الشریر فان طبعک یسرق من طبعه شراً و أنت لا تعلم ؛(1)با شخص شرور مصاحبت و هم نشینی نکن که طبیعت تو از طبیعت او شر و بدی را می رباید. این در حالی است که تو متوجه نیستی.

اگر با یک آدمی که با آلودگی ها سر و کار دارد و بوی تعفن می دهد نشست و برخاست کنیم، ما هم بوی تعفن می گیریم. از کسی هم که عطر زده و در بازار عطر فروش ها رفت و آمد دارد، بوی عطر می گیریم. بخواهیم یا نخواهیم این اثر وضعی وجود دارد. این یک امر طبیعی است. بنابراین، هیچ وقت با آدم شرور بدجنس مصاحبت نکن. اگر هم آدم مجبور به رفت و آمد شد، با او قاطی نشود. قلب و عملا بگوید من عمل او را دوست ندارم، این صفت را دوست ندارم. حداقل انکار قلبی داشته باشیم با قلبمان قاطی نشویم. با این نوع مجالست ها ناخودآگاه بده بستان هایی انجام می شود. بدی های او به شما سرایت می کند.

بدعت گزارند. کسانی که بدعت در دین می گذارند. چیزی را به اسم دین اختراع کرده و در بین مردم رواج می دهند. معاشرت با بدعت گزار تأیید او می شود. سفارش شده است که با بدعت گزار ننشینید. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لاتصحبوا أهل البدع و لا تجالسوهم فتصیروا عند الناس کواحد منهم ؛(1)با اهل بدعت رفاقت نکنید و با آنان همنشین نشوید که در نظر مردم از بدعت گزاران محسوب می شوید.

لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَی ؛(1) و هرگز چشمان خود را به نعمت های مادی، که به گروه هایی از آنان داده ایم، میفکن! این ها شکوفه های زندگی دنیاست؛ تا آنان را در آن بیازماییم؛ و روزی پروردگارت بهتر و پایدارتر است!

به کسانی که مال و ثروت و خانه و ماشین کذایی دارند چشم مدوز. این ها شکوفایی موقت دنیاست. قرآن زیبایی موقتی دنیا را به گندمی تشبیه می کند که در اول بهار یک طراوت و سرسبزی دارد و در اردیبهشت و خرداد زرد می شود و باید آن را بچینند.

خواهی کرد. و در این صورت شایستگی زیارت را از سوی پروردگارت پیدا خواهی کرد وقتی با فامیل هایی که خیلی ثروتمند هستند می نشینی، می گویی: خدا به این ها چه داده و به من چه داده است! من خانه صد متری دارم، این ها خانه هزار متری. من چقدر عقب هستم. تمایل به دنیا پیدا می کنی و دلت آلوده به دنیا می شود. هم خدا و آخرت فراموش می شود و هم ناشکری می شود. فراوان شده است که افرادی به دیدن فامیل ثروتمند مرفه و تجملاتی رفته اند و وقتی به خانه برگشته اند، دعوا داشتند که تو عرضه نداری. ببین چه کرده است. بر خلاف نشست و برخاست با افراد ضعیف که انسان را قانع و شاکر بار می آورد.

ص: 83

ص: 84

ص: 86

مجلسی که در آن با کسی بنشینم که به او اعتماد دارم، در نفس من مطمئن تر از عمل یک سال است.

این حدیث از حدیث های کلیدی و کاربردی است. اگر در مجلسی با مؤمنی که به دینش اطمینان دارم معاشرت و مجالست کنم، اگر با یک دوست نیم ساعت بنشینم، برای من امام باقر از عبادت یک سال بالاتر است.

ما ثواب یک سبحان الله امام را درک نمی کنیم. ارزش دو رکعت نماز امام را درک نمی کنیم. می فرماید:همنشینی بایک انسان مؤمن معتقد مورد اطمینان برای من از عبادت یک سال بالاتر است.

ما معتقد هستیم که امامان ما مبالغه و گزاف و زیاده گویی ندارند. «قولکم حکم و حتم؛(1)قول و فرمان شما حکم حتمی است.» کلامشان همه حقیقت است. ممکن است تنزل داده باشند، ولی گزافه گویی نمی کنند. آن طرفش قطعی است.

به قول مرحوم حاج آقای دولابی، این هم نشینی که برای امام باقرعلیه السلام این قدر فایده دارد. برای طرف مقابل چقدر فایده دارد،خدا میداند!

یکی از نزدیکان آیت الله بهجت می فرمودند: ایشان هر روز برای پدر و مادر و استادان خود نماز و زیارت عاشورا و زیارت جامعه کبیره می خواند و دعا می کرد. به ایشان گفتند: شما چقدر برای استادان و پدر و مادر دعا می کنید! فرمودند: ما هر چه داریم از آنها داریم. آنها ما را رنگ کردند. آن ها بهجت تربیت کردند. ما ازخودمان چیزی نداریم. باید قدرشناس آنها باشیم.

معاشرة ذوی الفضائل حیاة القلوب؛(1)معاشرت با صاحبان فضیلت مایه ی زنده شدن دلهاست.

به تعبیر رسول خداصلی الله علیه وآله«رؤیة الحبیب جلاء العین؛(2)دیدار دوست خوب،دل راجلاوروشنی میدهد.» همان طور که سرمه نور چشم را زیاد می کند و مسواک زدن دندان را تمیز می کند، دیدن دوستان خوب و معاشرت با آنها دل را جلا می دهد و سبک می کند و ظلمتها را می برد.

از این رو امام صادق علیه السلام فرمودند:دراین دنیای ظلمتها، فسادها،ظلمها،خیانت ها و بدی ها که همه غافل شدند و از دنیا به دنبال دنیا می دوندودنیا را می خواهند، چراغی که می تواند دست ما را بگیرد، یک دوست خوب با ایمان است. فرمود:طلب کن دوستی و برادری با اهل تقوا و پرهیز را هرچند در تاریکی های دنیا باشد.

دوست خوب از غذای شب واجب تر است. چون همه مشکلات معنوی و مادی ما را حل می کند.

فرزندی که مدت هاست مادرش را ندیده است، وقتی به مادرش می رسد، چقدر احساس سبکی و آرامش و خوشی می کند. داروی غصه ها این است که دنبال دوست خوب بگردیم.

امام صادق علیه السلام می فرماید: اگر عمرت را در پیدا کردن دوست خوب فانی کنی جا دارد و هیچ ضرر نکرده ای.چون به مقصد رسیده ای. وقتی دستت در دست دوست خوب رفت، به خدا و پیغمبر و همه ی کمالات راه پیدا کردهای.

ص: 91

کند و بپذیرد و یک نظر و عنایتی کند،غنیمت بزرگی است. نظر بندگان خالص خدا جدا از خدا نیست.

مجرمی را به دار آویختند. بعد از مدتی یکی از دوستانش او را در عالم رؤیا دید که جایش خوب است و نجات پیدا کرده است.پرسید:تو که مجرم بودی،چطور تو را به این جای خوب آورده اند. گفت: یک ولی خدا از کنارجنازه من که بر دار بود گذشت. یک نگاهی به من کرد و دلش رحم آمد.دست به دعا برداشت.گفت: خدا تو را رحمت کند و گناهان تو را ببخشد!آن شخص گفت:خدا به من فرمود:فلانی، عقوبتها در انتظار تو بود،ولی تو را به نظر ولی خودم بخشیدم. چون ولی و دوست مؤمن من از کنار جنازه تو گذشت و به نظر رحمت به تو نگریست و برای تو دعا کرد،من تو را در نظر او شریک کردم.

وقتی یک ولی خدا به یک جنازه ای گوشه چشم نشان بدهد،یادرقبرستان پابگذارد و دعا کند اثر دارد،آیا نظر او به زنده ها اثر ندارد؟ قطعادر زنده هابیشتر اثر دارد. بیاییم خودمان را در معرض ارتباط با اولیای خدا قرار بدهیم.بیاییم نظر یک مؤمن را جلب کنیم تا ما را در دعا و لطف و محبتش شریک کند.هم برای ما فایده دارد، هم برای آنها.

یک زغال به تنهایی زود خاموش و خاکستر می شود، اما اگر ده بیست تا زغال کنار آن چیده شود، همدیگر را تقویت می کنند.

آقایی می گفت: من از این معتادها خیلی خجالت می کشم.گفتیم: چرا؟ گفت: به خاطر این که تولید مثل دارند.مثل خودشان را زیاد می کنند. ولی ما مثل خودمان را زیاد نمی کنیم. جهنمی ها تولید مثل دارند،خیلی هم گسترده

ص: 93

فعالیت می کنند. ما هم در طریق خوبی باید تولید داشته باشیم.دوستان خوب را جذب و زیادتر کنیم.روی آنها کار کنیم تا چند برابر شوند.

بزرگانی مواجه می شویم، هیچ اثری نمی پذیریم. شما این همه از همنشینی با بزرگان و خوبان گفتید.بودند کسانی که امام صادق علیه السلام را هم درک کردند،ولی حالشان خوب نشد،اما یک نفر ابوحمزه شد.چه کار باید کرد که این همنشینیها اثر بگذارد؟

ابتدا باید موانع را از خودمان برداریم. ظلم کردن به خود و آن انانیت و منیت و خود محوری و خود خواهی مانع این تأثیر است.

آدمی که منافق است،آدمی که با خودش نفاق وچند چهره دارد،با خودش سرجنگ دارد،به خودش ظلم می کند،به خودش خیانت می کند، نمی تواند ارتباط برقرار بکند.باید پاک شد و با پاکان ارتباط برقرار کرد.

بزرگان فرموده اند:«السنخیه علة الإنضمام». یعنی ما باید سنخیت با پاکان پیدا کنیم تابتوانیم ارتباط معنوی برقرار کنیم و از آنان بهره مند شویم. در مسیر پاکی، محبت،راست زیستن قرار گیریم تا با آنان هم مسیر شویم و ارتباط برقرار کنیم.چنان که قرآن می فرماید:

وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ؛(1)با راستگویان باشید.

اگر هم نمی توانید صادق کامل باشید،با آنان همراهی کنید.در مسیر آنان قرار گیرید.حداقل باید تمرین کنیم و عناد و منیت ها و حسادت ها و بخل و کینه هاراازخودمان بزداییم تا آنها هم ما را بپذیرند و بتوانیم با آنها بنشینیم.انسان تا پاک نشود، نمی تواند با پاکان بنشیند.نمی تواند آنان را بپذیرد و نمی تواند قاطی شود.

افراد منافقی بودند که با پیغمبر می نشستند و هیچ بهره ای هم نگرفتند،

ص: 96

بلکه ظلمتشان هم بیشتر شد.پیغمبر مثل باران رحمت است.از باریدن دریغ ندارد.بر همه میبارد،ولی آن زمینی که شوره زار است،آمادگی و قابلیت بهره مندی را ندارد.اما همین باران در باغ گل و لاله می رویاند.

خورشید بر همه می تابد،وقتی بر زباله می تابد،بوی گند زباله بلند می شود،اما وقتی بر گل و ریحان می تابد،بوی عطر آن فضا را پر می کند.مابایدخودمان را پاک و پاکیزه کنیم. باید زمینه و قابلیت پذیرش هم درمابه وجود بیاید.امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

واعلموا أنه من لم یعن علی نفسه حتی یکون له منها واعظ وزاجرلم یکن له من غیرها لا زاجر و لا واعظ؛(1)وبدانید کسی که از خویشتن کمک و یاری نشود،تا این که از جانب خودپند دهنده و جلوگیرنده برایش باشد،منع کننده و پنددهنده ای از غیر برای اونمی باشد.

مانعی از نفسش نداشته باشد،وهمراه هدایت کننده ای برای اونباشد،دشمنش بر گردنش سوار می شود.

باید واعظ درونی داشته باشیم. باید جلوی نفسمان را بگیریم.کلنجار برویم و مهارش کنیم.اگرکسی هم واعظ درونی و هم دوست صمیمی نداشته باشد،دشمن بر گردنش سوار می شود.چه دشمنان جنی و چه دشمنان انسی.این است که هم باید در درونمان خودسازی داشته باشیم و هم از بیرون کمک بگیریم.دوست خوب،استاد خوب از بیرون خیلی کمک انسان است.

بر شکایت نداشتند،ولی برایشان درد و بیماری سنگین بود.حال ملاقات نداشتند.خودی ها و بستگان نزدیک دور امام جمع بودند.

نوه ی امام می گوید: یک وقت یکی از این محافظان آمد و گفت:یک نفر آمده و اصرار دارد که با شما ملاقات کند.ایشان گفتند:ماملاقات نداریم. مسئولین هم که می آمدند راه نمی دادند. آن شخص پیغام داده بود به آقا بگویید:میرزا علی اکبر معلم دامغانی است.

امام وقتی اسم ایشان را شنیدند،حالشان برگشت و به خانواده و بچه ها فرمودند:ازاینجا بیرون بروید.شما نباشید.این نوه امام گفت:من تا به حال مخالفت با پدر بزرگم نکردم. اینجا حیفم آمد.امام که با هیچ کس ملاقات نمی کند، چطور ایشان را با شوق پذیرفته بود.

گفت: من رفتم پشت پرده مخفی شدم ببینم این چه کسی است.گفت:پدربزرگم،حضرت امام بلند شدند و به استقبال آقای معلم دامغانی رفتند.وسط اتاق همدیگر را در آغوش گرفتند.مدتی به هم نگاه کردند،یک نگاه پر مهر و عمیق و چاق سلامتی گرم، گفت و گویی اگر شد، من پشت پرده بودم و متوجه نشدم.ولی من از لای پرده نگاه می کردم.بعد خداحافظی کرد و رفت.

گفت:بعد از این ملاقات بود که حضرت امام فرمودند:حالم خوب شد، سرحال شدم. اگر از مسئولین کسی می خواهد بیاید ملاقات بیاید.بااین دیدار شارژ شدند و روحیه گرفتند. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

رؤیة الحبیب جلاء العین؛(1)دیدار دوست روشنی بخش دیده است.

ص: 99

این یک واقعیتی است که انسان با دیدن دوست خوب و صمیمی نور و جلا می گیرد.وقتی در امام معصوم اثر دارد،برای بقیه چه خواهد بود.امیدواریم اگر دوستان خوب داریم قدردان باشیم و بیشتر بهره بگیریم و اگر هم نداریم پیدا کنیم که بالاترین ذخیره است.

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

ص: 100

ص: 102

روح و قلب ما یک ارتباط برقرار می کند.بالعن و برائت،خودمان را از آنان جدا می کنیم.باقلب و زبان می گوییم:خدایا،من ازاعمال او بیزارم.

وقتی از طاغوتی که صدها سال قبل از دنیا رفته،یاد می کنیم،بایدبازبان و قلبمان تبری بجوییم تا قاطی نشویم.چون با قاطی شدن صفات و رفتار و منش او در ما اثر منفی می گذارد.نفس توجه به او درماتأثیرمی گذارد.

چرا وقتی اسم افرادی که ما از آنها بدمان می آید می برند می گوییم:حرفش را نزن که حالم بدمی شود.وقتی کسی را که رفتار بدی با ما داشته یاد می کنیم حالمان بد می شود.معلوم می شود یادش که می کنیم، آن رذائل و بدی هایش را یادآور می شویم.

همچنین هر وقت خوبها را یاد می کنیم،یاد آنها روی آدم اثر خوب دارد.رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

عند ذکر الصالحین تنزل الرحمه؛(1)به هنگام یاد انسان های صالح،رحمت خداوند فرو می بارد.

وقتی یاد آنها چنین اثرگذار است،اگر آنها را ببیندچه می شود! حالش خیلی خوب می شود.چرا به ما فرموده اند:اسم پیغمبر و امامان را با ادب و احترام ببرید.چرا فرمودند:هرگاه نام پیغمبر را بردید و آن حضرت را یاد کردید صلوات بفرستید؟ چون وقتی یاد پیغمبر می کنی، شارژ می شوی و حقش را باید ادا کنی و درود بفرستی و بگویی: «صلی الله علیه و آله».وقتی نام امام را می بری،براو درود می فرستی و می گویی: «علیه السلام».بااین کار ارتباط را قوی تر می کنی و یک پله بالاترمی روی.چرااین همه یاد خدا

ص: 104

سفارش شده است؟

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا؛(1)ای کسانی که ایمان آورده اید،خدارابسیاریاد کنید!

ذکرخدا آدم رااحیا می کند. چرا گفته اند:یاد دشمنها و بدها را نکنید،اگر هم کردید تبری بجویید که در شما تسری نکنند؛به خاطراین است که معاشرت سرچشمه ی خوبی ها و بدی هاست.

در وادی السلام می بینید که حلقه حلقه دور هم نشسته اند و بایکدیگر دیدار و گفت و گو می کنند.

در وادی السلام گروه گروه ارواح مؤمنین دور هم جمع می شوند. لذا اولیای خدا مثل مرحوم آقای قاضی، مرحوم آسید جمال گلپایگانی، مرحوم آقای کشمیری زیاد به آنجا می رفتند و با ارواح انس داشتند.

می گوید:دیدم که مرحوم آسید جمال به وادی السلام می رود و در آنجا خلوت می کند. با فاصله به دنبال ایشان رفتم. دیدم ایشان مشغول ذکر و انس با ارواح مؤمنین شد و فضا عوض شد.نسیم خنک و بوی عطر عجیبی حس کردم. دیدم در گرمای نجف نسیمی می وزد و آرامش عجیبی فضا را پر کرد.

ذکر و انسشان تمام شد.به طرف نجف برگشتند.من هم به همراهشان آمدم. آن بوی دل انگیز همراه ایشان بود،تا این که به شخصی که آدم نااهلی بود برخوردیم. به آسید جمال گلپایگانی یک سلام کرد و سلام و علیک و ارتباط جزئی برقرار شد و آن نسیم و بوی عطر و روح و ریحان قطع شد.

آسید جمال رویشان را به طرف من کردند و فرمودند: این آقابایک ملاقات زحمات چند ساعت مرا هدر داد.

کشیده اند، بوی سیگار می گیرد. بخواهیم نخواهیم این هست.

پیغمبر و امامان گاهی استغفار می کردند. آنها که معصیت و غفلت نداشتند. ملاقات در آنها اثر می گذاشته و غباری روی دلشان می نشست. برای برطرف شدن آن استغفار می کردند.امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

من لم یصحبک معیناعلی نفسک فصحبته وبال علیک إن علمت؛(1)هرکس مصاحبتش کمکی بر نفس تو نباشد،مصاحبت با او وبالی بر توست.

یعنی شما با آنهایی که هم صحبت می شوی و معاشرت میکنی،اگر کمک شمانباشندوبه نفع شمانباشد،مصاحبت با آنان وزر و وبال است.بار سنگینی بر دوش شماست.

همنشین تو از تو به باید

تا تو را عقل و دین بیفزاید

بیاییم معاشرت هایمان را کنترل و هدف دار کنیم. اگر با این هم کلاسی یا با این دوست معاشرت و رفت و آمد می کنم، یا باید برای او نافع باشم،یااوبرای من نافع باشد؛بالاخره یک نتیجه مثبت و منفعتی داشته باشد.ولی اگر هیچ منفعتی ندارد،یاضرر دارد،یابرای من یا برای طرف مقابل این وزر و وبال است.بار انسان راسنگین می کند.

مجالس هم همین طور است. یکی از اساتید می فرمودند:وقتی کسی زنگ خانه ی مرامی زند،دلم میلرزد.چرا؟ فرمودند:بعضی ها می آیند نیم ساعت یک ساعت می نشینند غیبت می کنند،تهمت می زنند،حرف های دنیا

ص: 107

می زنند و دل ما را تاریک می کنند و می روند.بعد بایدچقدراستغفار کنیم تا پاک کنیم.

چه لزومی دارد که ما هر کسی را راه دهیم، یا با هرکس معاشرت کنیم؟معاشرت هایی را که اختیارش دست خود ماست محدود کنیم،مگر جاهایی که ما بتوانیم دست کسی را بگیریم. معاشرت با کسانی که در زندگی دنیا و آخرتمان کمک کار ما نباشند،وزر و وبال است.

استکثروا من الإخوان فإن لکل مؤمن شفاعه وقال أکثروامن مؤاخاة المؤمنین فإن لهم عند الله یدایکافئهم بها یوم القیامة؛(1)برادر و رفیق زیاد بگیرید؛زیرابرای هر مؤمنی دعایی مستجاب است. و برادر و دوست خوب بسیار بگیرید؛زیرابرای هرمؤمنی شفاعتی است.وبامؤمنان بسیار پیمان دوستی و برادری بندید؛ زیرا آنان درپیشگاه خدا حقی دارند که روز قیامت برابر آن ازوی پاداش گیرند.

دوستان خوب روز قیامت می توانند شفاعت کنند و دست شما را بگیرند.هر چه بادوستان خوب رابطه داشته باشید،هم دردنیامشمول دعای آنان می شوید و هم درقیامت نجات پیدا می کنید. نظر و لطف می کنند و دست آدم را می گیرند.انسان هرچه دوست خوب داشته باشد کم است.

آتش افروزی این آتش افروزی ها و این جهنم ها و این مار و عقربها اعمال و صفات ماست. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

انما هی أعمالکم ترد الیکم؛(1)این اعمال شماست که به شما بازمی گردد.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی فرموده بودند:بعضیها دهان که باز می کنند،ازآن آتش بیرون می زند.اختلاف میاندازد،نیش می زند،دلها را آتش می زند،اینها آتش جهنم می شود. آتش را از همین جا مهیا می کند.از الآن آتش جهنم را پیش پیش می فرستد.با نیش هایی که میزند،مار و عقرب درست می کند. به قول مثنوی:

این سخنهای چومار و کژدمت

مار و عقرب گردد گیرد دمت

در روایت آمده است که خدا هر کسی را که خلق می کند، هم در بهشت و هم در جهنم جایگاهی برای او خلق می کند که بکر و دست نخورده است.درجایگاه جهنم هیچ آتش و عذابی نیست.جایگاه بهشت هم زمین بکر است.بستگی دارد که انسان کاخ و قصر و حورالعین و غلمان درست کند،یا آتش و عذاب.

پیغمبر خدا شب معراج دیدند که ملائکه مشغول کارند،اما یکمرتبه رها می کنند.گفتند:دنبال مصالح هستیم.مؤمن وقتی کار خیر می کند،صفات خوب دارد، صدقه میدهد،مصالح میرسد.

ص: 110

جهنم هم همین طور است. عوامل جهنم هم یا ساکت اند،یا مشغول.بستگی دارد به این که ما آتش و مار و عقرب می فرستیم،یا نه.

این که ایشان فرمودند آن آقا به سه نوع عذاب گرفتار است،ممکن است هرنوع گناهی یک نوع عذاب داشته باشد. ربایک نوع عذاب دارد، دروغ یک نوع عذاب دارد.فرمودند: من متأثر شدم. از خواب که بلند شدم در فکرش فرو رفتم.

این است که اگر انسان با عالمی رابطه داشته باشد،با دوستان خوب،باجلسات خوب،باهمسایه های خوب،یک روزی به دردش می خورند. هم در دنیا و هم در آخرت.این ها می توانند شفاعت کنند. در دنیا و برزخ و آخرت دستشان باز است.ما فقط باید به خوبها وصل شویم.

ایشان فرمودند:من به حال ایشان متأثر شدم.فکر کردم چه چیزی برایش هدیه کنم،مقداری صلوات بر ایشان هدیه کردم.

بارها می فرمودند: من ذکر صلوات را کمتر از تلاوت قرآن نمی دانم؛ چون اولا صلوات هم امر خود قرآن و هم عمل به قرآن است. و عمل به قرآن کمتر از تلاوت قرآن نیست. معمولا ما برای اموات حمد که خلاصه قرآن است و سه مرتبه سوره توحید که یک ختم قرآن است هدیه می کنیم. یعنی دو ختم فشرده ی قرآن، ولی ایشان می فرمودند:من حتی برای اموات به جای حمد و قل هو الله سه صلوات می فرستم. چون اثرش را دیده بودند.

این بهترین هدیه برای خودمان و برای دیگران است. کم ذکری داریم که مجموعه ی فضائلش یک کتاب بشود. فضائل و آثار صلوات یک کتاب روایت می شود.

ص: 111

ایشان فرمودند: من مقداری صلوات به ایشان هدیه کردم و به فکرش بودم که برایش کار خیری بکنم. بعد از مدتی دوباره ایشان را خواب دیدم که بحمدالله جایش خیلی خوب است و سرحال شده است. به من گفت: صلوات های شما به داد ما رسید و ما را نجات داد.

این است که آدم باید با خوبها ارتباط داشته باشد.بایک عالم،باشخصی که اهل دل باشد که یک روزی به دردش می خورد.

یکی از رفقا می گفت:پدربزرگ من حج نرفت. وصیت کرد بعد از مردنش برایش حج به جا بیاورند.دو سه سال طول کشید.بعدازدوسه سال که نائب رفت وحج به جا آورد،به خواب مادرم آمد و گفت: من دو سه روز است که از محله ی یهودی ها به محله مسلمانها آمده ام.

مرحوم آقای حائری متأثر شدندوازپول شخصی خودشان نائب گرفتند و کسی را فرستادند تا برای آن شخص حج واجب به جا بیاورد.تا آن آقا از گرفتاری اش نجات پیدابکند.

ایشان می فرماید: راه دارد. بروید این چشمه را باز کنید. این خبر را جاری کنید. آن چشمه را احیا می کنند و به مردم می گویند بیایید استفاده کنید. همان هایی که می گفتند خدا پدرت را لعنت کند، حالا می گویند: خدا پدرت را بیامرزد. چشمه را که احیاکردند،بعد از چند روز خواب دیدند که پدرشان بینا شده.اینها واقعیت است.

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ؛(1)پس هرکس هم وزن ذره ای کار خیر انجام دهد آن را می بیند! و

هرکس هم وزن ذره ای کار بد کرد آن را می بیند!

اگر این آیه را باور کنیم، همه چیز را باور کرده ایم.

لازم به یادآوری است که خواب نمی تواند به تنهایی مدرک و سند باشد.خواب یک هشدار،یایک بشارت است. پیام دارد.اگر مطابق روایات باشدوببینیم در خارج هم واقعیت دارد، می توانیم به آن عمل کنیم و الا هر خوابی سندیت ندارد.خواب خوب رؤیای صادقه است که جزئی از هفتاد جزء نبوت است. با خواب خوب می توانیم تلنگری بزنیم و حقی را ادا کنیم.

هستند از نزدیکان ما هستند؛برادر،همسر،پدر و مادر و اولاد ما هستند.اگر معاشرت نداشته باشیم،خودش قطع رحم است.اینها را چه کار کنیم؟

قاعده ی کلی در معاشرت این است که برای همه ی بندگان خدا حرمت قائل شویم.

وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا؛(1)وبه مردم نیک بگویید.

برخورد ما باید با مدارا و شایسته باشد.امام صادق علیه السلام به اسحاق بن عمار فرمودند:

یا إسحاق صانع المنافق بلسانک و أخلص ودک للمؤمن وان جالسک یهودی فاحسن مجالسته؛(2)ای اسحاق،بامنافق به زبانت مدارا کن،وبامؤمن دوستی ات را از هر شائبه پیراسته ساز و اگریک نفر یهودی با تو هم نشین شود، همنشینی اش را نیکو بدار!

اگر با آدم منافق و چند چهره هم برخورد کردی که بدترین آدمهاست،جوری با او با مصالحه و مدارا رفتار کن که باعث اذیت و آزار تو نشود.اگر با آدم منافق همسفر شدی،بااو مدارا کن و اگر مؤمنی یافتی عشق و محبتت را نثار او کن. با او یگانه شو.واگر با انسان غیر مسلمان معاشرت کردی،حسن معاشرت و مجالست نشان بده. این دستور دین ماست.

بنابراین، قاعده کلی این است که معاشرتها بر اساس مدارا و تحمل و رفق باشد. اما کسانی که معاشرت و رفاقت با آنها نهی شده است، مثل کذاب و فاسق، بخیل و احمق و قاطع رحم، چنین افرادی که اقوام نزدیک

ص: 115

ما هستند،مثل پدر، عمو، دایی،گریزی از معاشرت با آنها نیست.

ما نمی توانیم از همسر یا از اولاد یا از پدر و مادرمان جدا شویم.همسر و اولاد حضرت نوح بد بودند.آیا آنها را ترک کرد؟ بعضی از همسران پیامبر حضرت را اذیت می کردند،سرش را افشا کردند.یاهمسر امام حسن علیه السلام قاتل آن حضرت بود.امام علیه السلام نه او را بیرون کردند،نه او را ترک کردند.

ما از معاشرت با نزدیکان راه گریزی نداریم. چاره ای جز معاشرت نیست.این یک امتحان است.بایدباآنها معاشرت داشته باشیم.پدرومادر ما هستند.نمی توانیم از آنان جدا شویم، باید حد اعلای رفق و مدارا و خیرخواهی را برای آنها داشته باشیم.به عنوان یک طبیب برایشان دلسوزی کنیم.اگر تأثیر منفی دارد،کمتر معاشرت داشته باشیم؛به اندازه ی ضرورت.معاشرت را به حداقل برسانیم.ازکارهای بدشان اعلان نارضایتی داشته باشیم و قاطی نشویم،اماحد اعلی خیرخواهی را داشته باشیم.

اسلام صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: اگر کسی با همسر ناباب بسازد،ثواب صبر ایوب را به او می دهندودرمقابل خانمی که با شوهر ناباب بسازد،ثواب حضرت آسیه و مقام حضرت آسیه را به او می دهند.(1)این پاداش خیلی زیادی است.این روحیه را خدا خیلی دوست دارد. روحیه ی خیلی خوبی است.

ما باید خیرخواه باشیم. حضرت نوح هم تا لحظه ی آخر خیرخواهی می کرد.حتی پیش خدا به قول ما چک و چانه زد:

وَنَادَی نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ؛(2)نوح به پروردگارش عرض کرد:«پروردگارا! پسرم از خاندان من است؛ و وعده ی تو (در مورد نجات خاندانم) حق است؛ و تو از همه ی حکم کنندگان برتری!»

اما پسر نوح از اهلیت جدا شده و بریده.اگر وصل بودمانجاتش می دادیم.

اما فامیلهای دورتراگرروی ما اثر منفی دارند،روی فرزندان ما اثر منفی دارند،وضع زندگی شان یک جوری است که اگرمابرویم آلوده می شویم،لازم نیست زیاد رفت و آمد کنیم. ارتباط حداقلی داشته باشیم.حداقل صله ی رحم واجب است، هر چند به یک سلام.به یک تلفن و احوال پرسی.

رذائل اخلاقی را منتقل می کنند لازم نیست زیاد معاشرت کنیم.به خصوص افرادی که بیرون از فامیل و بستگان و همسایگان هستند.

لازم نیست با هر کسی معاشرت کنیم. اگر خوب هستند،نور علی نور.آثار و برکات در معاشرت با آنها زیاد است.ولی افرادی که مجبور به معاشرت با آنها نیستیم و دارای صفات و اخلاق و رفتار ناپسند هستند لزومی ندارد با آنها معاشرت کنیم. مگر این که بتوانیم دست آنها را بگیریم.

کسی که شنا کردن نمی داند، نباید در آب عمیق برود. جایی برود که پایش به زمین برسد و غرق نشود. آب عمیق مال کسانی است که شنا بلد باشند.

آدمی که واکسینه نشده است،آدمی که هنوز نمی تواند روی پایش بایستد،آدمی که هنوز ضعیف است،نهالی است که با یک باد کنده می شود،نباید در مجالس گناه برود.نباید با بدها معاشرت کند.بلکه با بدها قطع رابطه کندتا آلوده نشود.تا زمانی که خودش را قوی کند.حالا که قوی شدبه آب عمیق و جاهایی که می تواند خودش را حفظ بکند برود.

کسی که می خواهد نجات غریق باشد،بایددوره ای ببیند تا بتوانددست دیگران رابگیرد.فراوان داشته ایم افرادی راکه رفتند نجات بدهند،خودشان هم غرق شدند.رفته اند معتادی را نجات بدهند،خودشان هم آلوده شده اند.آنهایی که می خواهند انسان آلوده ای را دستگیری کنند،باید حتما زیرپایشان محکم باشد و دوره ی دستگیری از یک ضعیف را دیده باشند.محکم باشند وگرنه خودشان هم آلوده می شوند.

ص: 118

ص: 120

من استفاد أخاً فی الله فقد استفاد بیتاً فی الجنة؛(1) هرکس برادری دینی به دست آورد، خانه ای در بهشت به چنگ آورده است.

همه ما دوست داریم خانه ای در بهشت داشته باشیم. فرمودند: کسی که یک دوست خوب برای خودش فراهم کند، مثل این است که خانه ای در بهشت برای خودش تهیه کرده است. این تضمینی و قطعی است. دوست خوب او را به طرف بهشت می کشند.

لذت بهترین نوشیدنی ها و بهترین خوراکی ها همان لحظه ای است که در کامتان می رود و تمام می شود. بعد هم ممکن است ثقل معده پیدا کنید.

اما این که با یک مؤمنی می نشینی، گاهی آن روح و ریحان و آن رنگی که به شما می زند و آن محبتی که در شما تزریق می کند سالیان سال ماندگار است.

می فرماید: «محبت ورز می باید بود که آن لذت که مردمان از طعام و نوشیدنی و سایر لذتها می یابند، از محبت یابند.» می گوید: این یک قیاس مع الفارق است. این دو هیچ ربطی به هم ندارند. «هیهات لذت محبت کجا و لذت طعام و خوراک و پوشاک کجا؟! لذت محبت لذت حیّ است و لذت مادیات لذت میت است.»

بهره آدم های دنیاطلب و مادی، لذت های مادی است، ولی انسان های معنوی و اهل دل، از لذت های معنوی بهره می برند. لذا فرمودند: «حلوا به کسی ده که محبت نچشیده است.»

ما از تو نداریم به غیر تو تمنا

حلوا به کسی ده که محبت نچشیده است

کسی که لذت محبت را بچشد، پشت پا به همه لذتها می زند. آنها را لذت نمی داند. کسی که با خدا انس بگیرد کیف می کند.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمودند: کسی که یک ذره با دستگاه خدا آشنا شود و انس داشته باشد، طعم لذت دعا، لذت مناجات، لذت قرآن، لذت نشستن با یک انسان را بچشد، دیگر تمام لذائذ دنیا در نظرش کوچک می شود.

ص: 123

کسی که به خاطر خدا و بدون طمع و اغراض مادی به ملاقات دوستی برود، این ملاقات خود خدا حساب می شود. نه جزء زوار بیت الله، بلکه از زوار خود خدا محسوب می شود.

کسی که مؤمنی و عالم ربانی را پیدا کرد و به خاطر خدا به ملاقات او رفت، به ملاقات خود خدا رفته است. محبت فی الله است. در واقع خدا را می خواهد. این هم واسطه است که ما را به خدا برساند.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

من زار أخاه فی الله قال الله عز و جل إبای زرت و ثوابک علی و لست أرضی لک ثواباً دون الجنة؛(1) اگر کسی به خاطر خدا به دیدن برادر و دوستش برود، خداوند عزوجل می فرماید: مرا زیارت کردی و ثواب تو بر عهده من است و غیر از بهشت به ثواب دیگر رضایت نمیدهم.

کسی که برادر دینی اش را برای خدا ملاقات کند، زائر خود خداست؛ چون نیت او خداست. در اینجا شخص کنار می رود. خدا مطرح است. می فرماید: من را زیارت کردی و بهره و پاداش این زیارت هم با من است و کمتر از بهشت به تو نخواهم داد.

صلتنا ومن لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا یکتب له ثواب زیارتنا؛(1) کسی که قادر به صله ما نباشد، باید افراد صالح از شیعیان ما را مورد صله قرار دهد تا ثواب صله ما برایش نوشته شود. و هرکس قادر به زیارت ما نباشد، پس شایستگان پیروان ما را زیارت کند تا ثواب زیارت ما برای او نوشته شود

اگر کسی دسترسی ندارد تا به امامش هدیه، یا صله ای بدهد، یا خودش را وصل کند، برود دوستان خوب ما را صله بدهد. ثواب صله ما به او داده می شود.

یعنی الآن بهترین نذر برای امام زمان علیه السلام این است که ما به دوستداران امام زمان، به آنهایی که مشکلی دارند هدیه بدهیم. مشکل دوستان امام زمان را حل کنیم. هر هدیه ای که در زمان غیبت به دوستان امام زمان و به قصد امام زمان می دهیم، در واقع به دست امام زمان داده ایم.

فرمودند: کسی که نمی تواند خود ما را به طور مستقیم زیارت کند، برود دوستان ما را به قصد ما زیارت کند، ثواب زیارت ما در نامه عملش نوشته می شود.

فرمود: هر چه در بهشت هست، نموداری از آن در دنیا وجود دارد. نمودار لقای خدا، لقای انسانهای برجسته در دنیاست.

حب فی الله باشد، نه به خاطر اغراض مادی. بعضی افراد در طول سال هر وقت کار دارند به انسان زنگ می زنند. اگر کار نداشته باشند نه زنگ می زنند و نه احوال پرسی می کنند.

بعضی ها نسبت به خدا و اهل بیت هم همین طور هستند. هر وقت کار دارند، یا الله یا الله می گویند. اگر رفع شد رها می کنند. واقعا این بد است. ما طرف را نمی خواهیم، جیب او را می خواهیم. لذا می فرماید: آن محبتی انسان را به کمال می رساند که خالی از اغراض و امیال دنیایی باشد.

می فرماید: روح و قلب از انسانهای واقعی اشباع می شود. از دیدار آن ها لذت می برد و تغذیه می کند. بعد می فرماید: محبت یکدیگر را به جان خریدار باشید. ورزش محبت در این زمان کهنه شده است. بیایید شما این ورزش محبت را در زندگی تان احیا کنید.

خود پیغمبر و امامان ما بیشترین لذتی که در این دنیا می بردند، بعد از تلاوت قرآن و انس با خدا، نشستن با اصحاب و یاران و شیعیان و دوستان بود. با آنان گرم می گرفتند و مأنوس بودند.

روایات کم پیدا می شود که امام معصوم کسی را در بست تأیید کند. زکریا بن آدم قمی یکی از آنان است.

یک نفر خدمت امام هشتم عرض کرد: فاصله بین من و شما خیلی زیاد است. نمی توانم همیشه خدمت شما برسم. از چه کسی مسائل و دستورات دین را فرا بگیرم؟ فرمودند:

من ذکریا بن آدم القمی المأمون علی الدین و الدنیا؛(1) از زکریا بن آدم که مورد اعتماد دین و دنیاست.

زکریا بن آدم قمی الآن قبرش نزدیک مرقد حضرت معصومه سلام الله در قبرستان شیخان است. فرمودند: او امین دین و دنیای شماست و همه را به این شخصیت ارجاع دادند. این قدر صاف و پاک بوده است.

است. با ایشان گفت و گو می کردند.

زکریا بن آدم قمی می گوید: من از سر شب خدمت امام هشتم علیه السلام رسیدم.

لم یزل یحدثنی و أحدثه حتی طلع الفجر ثم قام صلی الله علیه و آله و سلم وصلی صلاة الفجر؛(1) پیوسته با هم صحبت می کردیم تا اذان صبح شد. آنگاه بلند شدند و نماز صبح را خواندند.

امام هشتم تا صبح با ایشان حرف زده اند. طبق این روایت حضرت به بستر و رختخواب نرفته اند و نماز شب نخوانده اند. نماز شب بر پیغمبر واجب است، ولی بر امام واجب نیست. حضرت قرآن نخوانده اند. ذکر نگفته اند، چون ملاقات مؤمن فی الله عین ملاقات خداست. همه چیز در ملاقات مؤمن است. چنان که پیش از این گفتیم که امام صادق علیه السلام فرمودند: ملاقات یک مؤمن برای من از یک سال عبادت بالاتر است.

وقتی با یک انسان مؤمن راه را پیدا کنیم، این پا آن پا نمی کنیم. خدمت عالم ربانی فرصتی فوق العاده است. ملاقات عالم ربانی از جلسات موعظه، از ختم قرآنها، از تشییع جنازه و عیادت بیمار بالاتر است. ما سوراخ را گم کرده ایم. رمز تحول زندگی مان این است که با یک شخصیت برجسته بنشینیم و رنگ خدایی بگیریم؛ رنگی که از بین نمی رود.

«ولم یزل یحدثنی و أحدثه»؛ یعنی امام رضا علیه السلام با من گفت وگو می کرد و من با حضرت گفت وگو می کردم. فکر نکنیم همه اش امام رضا با او حرف می زدند. گفت و گو دو طرفه بوده است. گاهی دیده ایم که مثلا دختر خانم ها

ص: 130

مادرشان را چند ماه ندیده اند، خیلی حرف دارند. متوجه گذر زمان نمی شوند. دو دوست که چند سال یکدیگر را ندیده اند، حرف برای گفتن زیاد دارند.

حضرت این قدر سرحال و با نشاط شدند که نرفتند استراحت کنند. بدن نیاز به استراحت دارد. دیدار یک مؤمن آدم را احیا می کند. به خدا قسم بنده آرزویم این است که امام رضا علیه السلام یک لحظه به من نگاه کند. برای هفتاد پشت من بس است. ولی این آقا چه بوده، چقدر پاک و زلال بوده که حضرت از مجالست با او لذت می بردند. طوری بوده که حضرت دربست تأییدش می کردند. امیدوارم اگر دوستان خوب داریم قدردان باشیم. اگر هم نداریم فراهم کنیم.

رفیق، پدر مهربان، برادر برابر، مادر دلسوز به کودک، پناه بندگان خدا در گرفتاری سخت است.

همه چیز در این جمله آورده شده است. تمامش محبت است. امام امین است. خود امین خیلی مهم است. امین همه کاره خداست. همه چیز در اختیار اوست. رفیق است، یعنی رفق و مدارا می کند. به معنای دوست هم آمده است. هم دوست است و هم مدارا می کند. والد الشفیق به معنای پدری مهربان است.

چرا ما با پدر مهربان رابطه برقرار نکنیم؟ چرا با او گپ نزنیم؟! وقتی زیارت می خوانیم، نماز و قرآن می خوانیم و به محضر حضرت هدیه می کنیم، همه اینها ارتباط است. امام علیه السلام مثل برادر همزاد است. خواهر و برادرانی که هم قل هستند محبتشان بیشتر است.

امام علیه السلام می فرماید: مثل یک برادر و خواهر همزاد است. وابستگی بیشتر است. هم دوست است، هم پدر است، هم مثل برادر و خواهر است و هم مثل مادر مهربان است.

مادر چقدر به نوزاد خود مهربان است. اصلا نوزاد جان مادر است. شب و روز نوزاد وابسته به اوست. مادر تا صبح به خاطر نوزاد بیداری می کشد. می فرماید: امام زمان مثل مادری مهربان برای فرزند خردسال است. مثل پناه بندگان است. و ما چقدر غافلیم.

فلیعمل کل امرء منکم بما یقرب به من محبتنا ولینتجب ما یدنیه من کراهتنا و سخطنا؛(1)پس هر کس از شما باید به آنچه که به وسیله آن به محبت و دوستی ما نزدیک می شود عمل کند. و از آنچه او را به ناخشنودی و خشم ما نزدیک می کند اجتناب نماید.

جالب است که در این نامه می فرمایند: «الأخ السَّدید؛ برادر استوار» یعنی من برادر شما هستم. می فرمایند: هر کاری که شما را به محبت امام زمان علیه السلام نزدیک می کند انجام دهید و هر کاری که باعث دوری شما از امام زمان علیه السلام می شود آن کار را ترک کنید.

همه می دانند امام زمان چه دوست دارد. امام زمان تقوا را دوست دارد. اطاعت و بندگی خدا را دوست دارد. ظلم و فساد و دوز و کلک و خیانت و دروغ را دوست ندارد. بیاییم با امام زمان ارتباطی برقرار کنیم. قول و قراری بگذاریم.

کسی که نماز نمی خوانده، یا کاهلی می کرده، بگوید من به گل روی شما از این به بعد مقید می شوم نمازم را بخوانم. خود حضرت فرمودند:

فما أرغم أنف الشیطان بشیء مثل الصلاة فصلها و أرغم أنف الشیطان؛(2)چیزی همانند نماز بینی شیطان را به خاک نمی مالد. پس نماز بخوان و بینی شیطان را به خاک بمال.

سعی کنید نماز را در اول وقت بخوانید. کسی که حجاب درستی ندارد، کسی که با دیگری قهر است، کسی که

ص: 133

حساب خمس و زکات ندارد، با امام زمان علیه السلام عهد کند که وظیفه الهی خودش را انجام دهد. نسبت به یکی از کمبودها و تقصیراتی که در زندگی خود داریم، یک تعهد اخلاقی به ساحت مقدس حضرت امام زمان علیه السلام بدهیم.

گرت هواست که معشوق نگسلد پیوند

نگاه دار سر رشته تانگه دارد

یکی از این پیوندها را با امام زمان نگه داریم. هرکس خودش می داند در زندگی یک جاهایی می لنگد. آن باعث جدایی او و امام زمان شده و بین او و آن حضرت فاصله انداخته است.

حضرت فرمودند: خود محبت بهترین معلم است. خود محبت می گوید که من چه می خواهم. خود محبت معلم سر خانه است.

فرمود: هر کاری که شما را به این رشته محبت و پیوند ما نزدیک می کند انجام دهید. هر چیزی که رشته پیوند محبت را شل می کند، ترک کنید. در همین نامه فرمودند:

فاتقوا الله جل جلاله و ظاهرونا علی انتیاشکم من فتنة قد أنافت علیکم؛(1) تقوا پیشه سازید و به ما اعتماد کنید و چاره این فتنه و امتحان را که به شما رو آورده است از ما بخواهید.

چیزی مثل تقوا ما را به خدا و اهل بیت نزدیک نمی کند؛ پرهیز از گناه و انجام واجبات. فرمودند: در زندگی تان تقوا پیشه کنید. ما را کمک کنید، ما

ص: 134

شما را از فتنه ها و آسیب ها نجات دهیم. امام زمان برای گرفتن دست ما دست دراز کرده است. ما هم دست بدهیم.

مرحوم آیت الله میلانی شخصیت فوق العاده ای بود. مرحوم علامه طباطبائی مرید ایشان بود. ایشان علاقه وافری به حضرت داشتند و به آن حضرت زیاد متوسل می شدند. با آن حضرت ارتباط معنوی و روحی داشتند. در تابلویی که بالای سر ایشان بود، نام مقدس حضرت و این شعر نوشته شده بود:

بالای سرم نام تو را نقش نمودم

یعنی که سر من به فدای قدم تو

تا وقتی می نشینند و بلند می شوند این را ببیند. یاد و توجه حضرت چقدر آدم را می سازد. انسان ارتباط برقرار می کند. ما را در دل امام زمان جا می دهد.

خداست، قلب خداست. درد دل کنید. نماز حضرت را بخوانید. استغاثه به حضرت کنید. زیارت آل یس که بهترین زیارت برای امام زمان علیه السلام است، بخوانید. دعای الهی عظم البلا و دعای فرج را بخوانید.

مرحوم آیت الله بهجت دعای «اللهم کن لولیک...» را خیلی سفارش می کردند. می فرمودند: امام زمان به دعای ما احتیاج ندارد. در حفظ خداست. این دعاها و عرض ادب ها ما را حفظ می کند. فرج و گشایش ماست و ما را به طرف حضرت می برد. ما نیازمند و فقیر این خانه هستیم، او عزیزی است که به همه فیض و لطف و عنایت خواهد داشت.

ص: 136

ص: 138

نه پیغمبر دل می کند، نه سلمان. با هم انس می گرفتند و لذت می بردند. این بالاترین عبادت و قرب به خداست.

زید بن حارثه غلام حضرت خدیجه بود که او را به پیغمبر خدا بخشید. حضرت او را آزاد کردند. پدرش بت پرست و کافر بود. آمد او را با خود ببرد. پیامبر فرمودند: او آزاد است هر کجا می خواهد برود. اما زید گفت: من از نزد رسول الله جایی نمی روم. پدرش هم از او تبری جست. گفت: من در جمع مردم مکه اعلام می کنم که فرزند من نیستی. پیغمبر فرمود: مردم مکه شاهد باشید که زید فرزند من است.(1)لذا فرزندخوانده پیامبر بود.

تنها شخصیت خوب که از این امت نامش در قرآن آمده، همین زید است. پیغمبر فرمودند: زید فرزند من است.

پیغمبر بسیار او را دوست داشتند و او هم پیغمبر را دوست داشت، به طوری که به «زید الحب» معروف شده بود. یک غلام می تواند این قدر در دل پیغمبر جا باز کند. با پیغمبر رفیق و دوست صمیمی شود. محبوب پیغمبر شود. خیلی مهم است. ما دوست داریم پیغمبر و اهل بیت گوشه چشمی به ما نگاه کنند. اگر چنین شود هفتاد پشت ما را آباد می کند.

در جنگ موته هم ایشان هم جعفر طیار برادر حضرت امیر فرمانده بودند و شهید شدند. حضرت در فراق اینها گریه کردند و فرمودند:

أخوای و مونای و محدثای؛(2) این دو، دو برادر و دو دوست خوب و دو هم صحبت خوب برای من بودند.

ص: 141

پیامبر خدا در این جنگ دو همدم و رفیق را از دست دادند.

وقتی ما می توانیم با پیغمبر، با امام زمان و با خوبها و با خدای مهربان رابطه برقرار کنیم، چرا کوتاهی کنیم. بهترین دوست برای ما خود خدا و چهارده معصوم و اولیای خدا هستند.

سرشان بکشیم و بگوییم عزیز من مشکلت چیست؟

دوست با بچه های ما چه کار می کند؟ مخش را می زند، قاپش را می دزدد. باید مادرها با بچه هایشان این کار را بکنند. رفیق شوند. استاد با شاگرد رفیق شود. مردم با هم دیگر رفیق باشند. همسایه ها اگر با هم رفیق بودند، مشکلات حل است. صرف همسایه بودن مشکل ما را حل نمی کند. اگر رفیق شدیم، در غم و شادی هم شریک بودیم، نتیجه میدهد.

آثار دوستی زیاد است. دوستی هر کجا بیاید، در فامیل، در همسایه، در استاد و شاگرد، رابطه ها را بارور می کند. ولی اگر این پیوند نباشد، واقعاً ضرر می کنند.

این ملعون نه به این معنای است که ما می توانیم لعن کنیم و بلکه یعنی از رحمت خدا دور است و برکاتی از او گرفته می شود. کسی که به تنهایی سفر برود، کسی که به تنهایی بخورد، کسی که به تنهایی در خانه ای بخوابد از رحمت خدا دور است.

تنها مسافرت کردن خوب نیست. کراهت دارد. ممکن است مشکلاتی برای انسان پیش بیاید، یا انسان خسته شود. تنهایی خوابیدن در خانه ای که کسی نباشد هم کراهت دارد، مگر این که اضطرار باشد.

حضرت امیر هیچ وقت تنها نمی خوابیدند. قهرمان روزگار هم بودند، از کسی هم نمی ترسیدند. اگر کسی نبود، حتی اگر شده یک بچه را به خانه می آوردند. این خودش آرامشی می دهد. دستور خدا و پیغمبر است که انسان تک و تنها زندگی نکند. خوب نیست، مگر موارد خاصی که مجبور باشد.

تنها غذا خوردن هم خوب نیست. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

أکثر الطعام برکة ما کثرت علیه الأیدی؛(1) با برکت ترین طعام وسفره ها طعامی است که دستهای زیادی به سوی آن دراز باشد.

متأسفانه به خاطر اشتغالات زیاد و سوء مدیریت، صبحانه را باهم صرف نمی کنیم، نهار با هم نمی نشینیم. شام را جدا جدا می خوریم. هر کدام در یک ساعت خاصی تنها غذا می خوریم. این خوب نیست. حداقل یک وعده ای را با هم باشیم.

بزرگی می گفت: پدرم از علمای برجسته است، گاهی که روزه بودم، یا

ص: 144

گرسنه بودم و زود شام خورده بودم، سفره را که می انداختیم، پدرم می گفت: اگر سیر هم هستی بیا سر سفره بنشین. یک نگاهی می کنی، یک ذره مز مزه می کنی. این دور هم بودن و با هم بودن خیلی مهم است. تک خوری خوب نیست. تنها مسافرت رفتن غیر از این که تبعاتی دارد و ممکن است خطراتی داشته باشد، موجب خستگی می شود.

شما وقتی یک اردو می روید و با رفقا هستید، احساس خستگی نمی کنید، هرچند شرایط سخت باشد. ما گاهی راههای طولانی را با رفقا رفته ایم و هیچ متوجه نشده ایم. ولی وقتی راه کوتاه را تنها می رویم، می گوییم چرا نمیرسیم.

کسی که می خواهد کوهنوردی برود، ورزش کند، اگر تنها باشد دو سه روز که می رود، خسته می شود، ولی اگر جمعی به هوای هم بروند اگر یکی هم شل شود، چهار نفر دیگر هلش می دهند.

زغال های سیاه را کنار زغال گداخته می گذارند و آتش به بقیه سرایت می کند و همه شعله ور می شوند. انسان از کنار دوست خوب حرارت و شعله و انگیزه می گیرد و حرکت در او ایجاد می شود.

یعنی دستش خالی است و زود خاموش می شود. یک زغال تنها زود خاموش می شود، اما وقتی ده زغال کنارش می گذاریم، کمک همدیگر می کنند حضرت امیر علیه السلام در روایت دیگر فرمودند:

و الغریب من لم یکن له حبیب؛(1) غریب کسی است که دوستی ندارد.

بی کس واقعی کسی است که دوست خوب ندارد. در وطن و بیرون از وطن غریب است. اما کسی که دوستانی دارد، کمکش می کنند و هیچ وقت غریب نیست؛ نه در دنیا و آخرت. همه جا نجاتش می دهند. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

علیکم بالاخوان فانهم عدة فی الدنیا والآخرة؛(2) به برادران ایمانی خود توجه کنید که آنها در دنیا و آخرت به درد شما خواهند خورد.

فکر نکنید دوستان خوب فقط در دنیا به درد ما می خورند، ما در آخرت و برزخ بیشتر به آنها نیاز داریم. حضرت می فرمایند: این دوستان خوب، هم در دنیا هم در آخرت کمک شما و همراه شما هستند. ذخیره و پشتوانه شما هستند. بعد به آیه ای از قرآن استشهاد کردند و فرمودند: مگر نشنیده اید که خداوند در قرآن از قول اهل دوزخ می فرماید:

فَمَا لَنَا مِنْ شَافِعِینَ وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ؛(3) (افسوس که امروز) نه شفاعت کنندگانی برای ما وجود دارد، و نه دوست گرم و پرمحبتی!

چرا جهنمی ها به جهنم می روند؟ چون در دنیا با پیغمبرها و امامان و

ص: 146

علما و شهدا و با دوستان خوب و مؤمنین رابطه ای نداشتند. با افرادی که آنها را شفاعت کنند ارتباطی نداشتند. دوست صمیمی و خوب برای خود نگرفتند. به اهل آتش می گویند: چرا در آتش جهنم رفتید؟ می گویند: کسی که در دنیا دستمان را بگیرد و نجات بدهد نداشتیم.

فرمودند: اگر به جای این که خانه تک تهیه کرده بود، با رفقای خوب می نشست و با اینها گفت و گو می کرد و انس می گرفت، از هزار باغ و بستان و گلستان برایش بهتر بود. آرامش پیدا می کرد. از جامعه هم فرار نمی کرد.

کسی که در جامعه هست و زندگی می کند و تحمل می کند، به مراتب از کسی که تنها در بیابان و در گوشه ای زندگی کند و خیرش به کسی نمی رسد، بهتر و بالاتر است. این خیلی هنر نیست.

مواظب اند و ما را حفظ می کنند. اگر می خواهیم در چاله ای هم برویم، کمرمان را به دوستان خوب محکم ببندیم تا دستگیری کنند.

حقوق مردم را ادا کند و اموالش را بین فقرا تقسیم کند و توبه کند، من امام صادق برایش بهشت را ضمانت می کنم. بنابراین، راه برگشت باز است.

ابوبصیر می گوید: برگشتم. این آقا به دیدن من آمد. گفتم: پیغام امام صادق علیه السلام این است: اولا نمی بایست میرفتی، ولی حالا که رفتی، اگر برگردی و گذشته را جبران کنی، من امام صادق بهشت را برای شما ضمانت می کنم. قبول کرد و گفت: من هم مردانه به میدان می آیم.

فردا آمد و اموال غیر ضروری را که نیاز نداشت تقسیم کرد و به فقرا بخشید. دیون خود را ادا کرد و حلالیت طلبید. حتی دنبال من فرستاد که من امکاناتی در زندگی ندارم. من هم از رفقا کمک گرفتم و مال حلالی تهیه کردم تا این چند روز زندگی اش بگذرد.

یک چند وقتی در سلامت زندگی کرد. یک روز پیام فرستاد که حالم خوب نیست. به بالینش رفتم. دیدم در حال احتضار است. در آن لحظه آخر که داشت جان می داد، بعد از شهادتین گفت: ای ابابصیر، به خدا قسم، صاحب تو امام صادق، به وعده ای که داده بود وفا کرد. یعنی جای مرا در بهشت نشانم دادند.

ابوبصیر می گوید: من خیلی خوشحال شدم. بعد از مردنش غسل دادیم، تشییع و دفن کردیم. به مدینه برگشتم. به خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم. پایم دم دهلیز خانه بود که امام صادق علیه السلام از اندرونی فرمودند:

یا أبا بصیر قد وفینا لصاحبک؛(1) أی ابابصیر، ما نسبت به رفیقت وفای به عهد کردیم.

ص: 151

قولی که داده بودیم عمل کردیم. ببینید که رفیق خوب، همسایه خوب، دوست خوب آدم را از کجا به کجا می برد. از آن طرف رفیق بد انسان را به انحراف می کشاند و سرنگون می کند.

کسی می فهمد؟ چه کسی خبر دارد؟ در خانه است. بیا همه وقت شراب ناب گیر نمی آید. این بزم گیر نمی آید. آن قدر وسوسه کرد که مخش را زد و او را از صراط مستقیم به بزم شراب کشاند. او هم شراب خورد و به حالت مستی از خانه بیرون آمد. چند نفر او را دیدند. آمدند خدمت حضرت امیر علیه السلام و شهادت دادند که نجاشی شاعر مست کرده و از خود بیخود شده است.

او را نزد حضرت آوردند. حضرت فرمودند: باید تازیانه بخورد. در ماه مبارک رمضان جرمش بیشتر است. فامیل و اطرافیان واسطه شدند. حضرت فرمودند: نه، حکم خدا باید اجرا شود. می خواست فرار کند، نگذاشتند. به او تازیانه زدند. بعد از سه روز از کوفه فرار کرد و به معاویه ملحق شد.(1)عاقبتش پیوند با طاغوت بود. به قعر جهنم کشیده شد.

دوست خوب آدم را به کجا می برد، دوست ناباب به کجا می برد. در تاریخ نمونه های فراوان داریم از آنهایی که دوست خوب داشتند و به همه خوبی ها کشیده شدند. اگر دوست خوب داریم، قدرش را بدانیم و حفظ کنیم. اگر هم نداریم با چنگ و دندان به سراغش برویم.

یکی از راه های دوست یابی که خدا پیش روی همه گذاشته است جلسات خوبی است که تشکیل می شود. نماز جماعت است، مشاهد مشرفه است. آدم به عتبات یا حج واجب می رود، در همسفرها گاهی افراد فوق العاده ای پیدا می شوند.

ص: 154

ص: 156

است و یک دشمن نگیر که یکی هم بسیار است. دوست خوب هرچقدر زیاد باشد اشکال ندارد. دوست خوب شفاعت می کند. هرچقدر بتوانی دوست خوب انتخاب کنی خوب است. هزار تا هم بگیری عیب ندارد، بلکه هزار تا هم کم است.

فرمودند: یک دانه دشمن هم نگیر که یک دانه هم زیاد است. انسان سعی کند وسایل دشمنی را با کسی فراهم نکند. دشمن مثل سم و آتش است، کمش هم زیاد است. سعی کنیم از دوستان بد فاصله بگیریم و دوستان خوب را زیاد کنیم. هر چقدر دوستان خوب زیاد باشند، قابلیت ها و توانایی های ما مضاعف می شود. و این نکته مهمی است.

کلاس روزه برای این است که اراده و صبر و توانمندی ما بالا برود. در ترک گناه و انجام واجبات محکم شویم. انسان می تواند هر نوع سرمایه گزاری روی آدم های با تقوا بکند؛ کسانی که امین و راستگو و خداترساند. همسر انسان می تواند رفیق او بشود.

امام صادق علیه السلام به یکی از دوستان خود فرمودند: دخترت را به کسی بده که با تقواست؛ برای این که اگر دختر شما با کسی ازدواج کرد که دوست داشتنی بود و بینشان مودت ایجاد شد، همه مشکلات حل است؛ چون یکدل شده اند.

اگر هم یک موقعی بین عروس و داماد مودت و محبت ایجاد نمی شود، ممکن است هر دو آدم های خوبی باشند، اما کدهایشان به هم نخورده است. فرمودند: اگر با تقوا بود، اگر هم دخترت را دوست نداشته باشد، او را اذیت نمی کند و آزار نمی دهد. خیالت راحت است.

اگر با یک همسایه، با یک همسر، با یک شریک و همسفری که با تقوا و متدین واقعی است و خداترسی در دلش نفوذ کرده است بودیم، دیگر دچار بحران نمی شویم. خیانت در حق ما نمی کند. خیال ما راحت است. از مهم ترین شرایط پیوند رفاقت و دوستی تقواست. خدای متعال می فرماید:

الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ؛(1) دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران!

این آیه هشدار عجیبی است. می فرماید: روز قیامت تمام دوستان با هم دشمن می شوند، تمام آنهایی که دوستی هایشان بر اساس معیارهای دنیایی

ص: 159

و مال و ثروت و ریاست و پست و مقام زیبایی ظاهری و معیارهای ظاهری غیر خدایی و غیر تقوا بوده، تمام اینها از هم دیگر مطالبه می کنند. به یکدیگر می گویند: چرا حق مرا ضایع کردی و همواره دعوا و نزاع است.

این صریح قرآن است. خیلی مهم است. دوستان در روز قیامت همه باهم دشمن اند. فقط یک استثناء دارد: آنهایی که بر اساس تقوا و بر اساس رابطه های الهی با هم پیوند برقرار کردند و در کنار هم اند و بین آنها پیوند است.

«إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ؛(1) پرهیزگاران در جایگاه امنی قرار دارند، در میان باغها و چشمه ها.

هم پیش خدای متعال هستند، هم امن هستند، هم در دنیا راحت زندگی می کنند، هم در عالم برزخ با هم دوست اند. این دوستی خیلی مهم است. دوست است که دست آدم را می گیرد و به انسان آرامش میدهد.

ارحام شما محسوب می شود. اگر رابطه طولانی شد، و از بیست سال گذشت، در حکم ارحام ما هستند. برادر ما نصیب جسم ماست. رابطه مان پدر و مادراند، ولی رابطه رفقای معنوی خداست، اهل بیت اند. به خاطر خدا بین ما دوستی و رابطه روحی و معنوی برقرار است. ریشه اش هم از اول محکم تر است.

چه بسا برادران ظاهری اگر هم فکر ما نباشند. از هم جدا شوند. چه بسا بیگانه هایی که هم فکر ما و هم عقیده ما هستند و تا ابد با ما خواهند بود. از این رو فرمودند: در دوستی های بیست ساله با هم فامیل می شوید و قرابت پیدا می کنید.

دوست خوب به شمار آورد. ولی اگر هیچ کدام از آن شرایط را ندارد، معنا ندارد اسم او را دوست بگذاری. او دوست واقعی شما نیست، باید از او پرهیز کنی.

حضرت آن پنج علامت را این گونه بر شمردند:

باشد. یعنی اگر به شما صدمه ای رسید، بداند که به او رسیده است. جدا نباشد. خودش را با شما یکی بداند. اگر شما خوبی هایی داری او هم خودش را خوب کند. اگر عیبهایی در شما بود برطرف کند، همان طور که از خودش برطرف می کند.

اگر کسی می خواهد دوست واقعی انتخاب کند، دوست واقعی کسی است که در هر پست و مقام و شهرت و اسم و رسمی که هست دوستی اش با شما تفاوت نکند.

برای او مشکلی پیش آمد، او را رها کنند و حتی به او تهمتی بزنند. وقتی زمین خورد، مشکل روحی یا جسمی یا مالی، یا آبرویی پیدا کرد، آنجاست که دوست واقعی از دوست دروغین مشخص می شود. دوست خوب و دوست بد خود را نشان می دهند.

این شرط پنجم همه آن چهار شرط را شامل می شود و همه شروط در شرط پنجم خلاصه می شود. باید دید در موقع زمین خوردن، وقتی مشکلی پیدا کرد، آبرویش در خطر بود، مالش در خطر بود، جانش در خطر بود، چه کسانی می آیند به پایش می ایستند. این ها دوست واقعی هستند.

دوست آن باشد که گیرد دست دوست

در پریشان حالی و درماندگی

خلیلا؛(1) هرکس بر تو سه مرتبه غضب کرد و حرف بدی به تو نزد،او را به عنوان دوست برای خود برگزین.

یعنی اگر سه بار دوست خودت را ناراحت کردی و به شما پرخاش نکرد، این دوست خوبی است. او را برای خود نگه دار. کسی که در برابر پیشامدهای ناگوار کم نیاورد، و از شما حمایت کند، می توان روی دوستی او حساب کرد.

وینصره ظالما و مظلوما فاما نصره ظالما فیرده عن ظلمه و أما نصره مظلوما فیعینه علی أخذ حقه و لایسلمه و لا یخذله؛(1)و یاری اش کند، چه ظالم باشد و چه مظلوم. یاری او در ستمکاری اش این است که او را از ستمش برگرداند، و یاری در مظلومی او این است که کمک کند و حقش را بستاند و او را تسلیم دشمن نکند و رهایش نکند.

یعنی اگر با مؤمنی پیوند دوستی برقرار کردی، چه در حال ظالم بودن، و چه در حال مظلوم بودن باید کمر همت ببندی و یاور و ناصر و کمک او باشی. این همان وفاداری است.

جای سؤال است که چطور ممکن است ظالم را کمک کنیم؟ دوست من اگر مظلوم قرار گرفت معلوم است. هر مظلومی را باید کمک کنیم. ولی اگر دوست من کار خلافی کرده است، به کسی ظلمی کرده است، حق کسی را پایمال کرده است؟ اینجا چطور او را یاری کنم؟!

می فرماید: یاری اش به این است که جلو ظلم و خطای او را بگیری. اگر دوست من معامله بیجا کرده، کلاهبرداری کرده، خدای نکرده معتاد شده، گرفتار یک بحرانی شده است، رهایش نکنم.

نمی گوییم از او دفاع بیجا کنیم. دفاع بیجا هم ظلم و میل به ظالم است. فرمودند: اگر می بینید حمایت شما کمک به ظلم ظالم می شود، نزدیک ظالم هم نروید. حتی اگر برای قلم ظالم مرگب هم تهیه کنی، در ظلمش شریک هستی. راضی به زنده بودن ظالم هم نباید باشی. آنها معلوم است.

ص: 167

از ظالم دفاع بیجا نکنید، بلکه سعی کنید از او رفع ظلم و خطا کنید. ببینید چرا گرفتار این ظلم شده است؟ چه کمبودی داشته که گرفتار اعتیاد شده است؟ چه کمبودی داشته که به زندان رفته است. کمبودهایش را جبران کنید. در حقیقت جلوی ظلمش را بگیرید، نگذارید بیش از این ظلم کند. هر چقدر جلوی ضرر و شر را بگیری، دوست خوبی هستی.

در دوستی ها و رفت و آمدها خودمان را به تکلف و زحمت نیندازیم. هزینه های سنگین، تشریفات و تجملات با آداب دوستی بیگانه است. در مسافرت ها با افرادی مسافرت بروید که هم شأن شما باشند و پا به پای هم بتوانید خرج کنید. معاشرت با افراد ثروتمند و پولدار که انسان نمی تواند آبرویش را حفظ بکند صلاح نیست.

دوستی که در آن تکلف و زحمت و دردسر است به درد نمیخورد. دوستی که در آن تکلف و ریاکاری و تجملات نباشد و مشکلات برای افراد پیش نیاورد، دوستی پایدار و خوبی است.

اگر هم شری از طرف او به شما رسید، او را ببخش و به او محبت کن؛ زیرا این بخشش و محبت دوستی را زیاد می کند. بنابراین، بدی را با خوبی مکافات کن تا این دوستی پایدار بماند.

ما هم باشد، چه برسد که همسایه ما هم باشد، چه رسد که فامیل و نزدیک ما هم باشد، چه رسد که همسر ما هم باشد که عقوبتش بسیار بیشتر است.

درباره قهر کردن با یک مؤمن روایات تندی داریم. البته در موارد خاصی جایز است. مثلا در امور تربیتی، پدر و مادر با فرزند، معلم و مربی با شاگرد، یا دوستی با دوست دیگر می توانند به عنوان نهی از منکر، آن هم به طور موقت قهر کنند تا باعث تنبه او شود. این در صورتی است که از راههای مختلف اقدام کرده ایم، ولی اثر نکرده است. البته باید این قهر ما در دست برداشتن از منکر تأثیر داشته باشد.

در زمان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله سه نفر در جنگ تخلف کردند. پیغمبر خدا به آنها فرمودند: با من صحبت نکنید. این قهر باعث شد که آنها توبه کنند. قهر موقتی و کوتاه اگر برای اصلاح کاربرد داشته باشد و مؤثر باشد عیب ندارد. ولی قاعده اولی و کلی این است که قهر در اسلام حرام و ممنوع است.

اگر ارزش دوستی را بدانیم به سادگی قهر نمی کنیم. رابط بین دو دوست خدا و ایمان است. امام رضا علیه السلام فرمودند:

المومن اخ المؤمن من ابیه و أمه ابوه النور و امه الرحمة؛(1) مؤمن برادر مؤمن است از یک پدر و مادر. پدرش نور و مادرش رحمت است.

دو دوست مؤمن نه فقط از جنبه ایمانی دوست هستند، بلکه عین برادر پدر و مادری هستند. پدرشان نور است و مادرشان رحمت است.

ص: 171

من اشتباه کردم، تا دعوا و اختلاف و تفرقه برطرف شود.

بسیاری از خانواده ها سر مال دنیای بی ارزش، یا سر ارث، یا سر دعوت، یا بگو مگوی جزئی، سالیان سال با هم قهر هستند. اگر ظلمی اتفاق افتاده است مثل چاله می ماند، اما قهر و جدایی و اختلاف در خانواده مثل چاه عمیق است. ما اگر چاله را تحمل کنیم، بهتر از چاه عمیق است.

کسی که از فامیل بریده است، خدا در سه جای قرآن لعنتش کرده است. در حقیقت از رحمت خدا بریده شده است. ما نمی خواهیم این رحمتها قطع شود.

از این رو امام باقر علیه السلام فرمودند: اگر دیدید این قهر و جدایی بعد از سه روز ادامه پیدا کرد. مظلوم بیاید بگوید من اشتباه کردم. اگر این کار را کرد، پیش خدا گم نمی شود.

من اگر گذشت کنم خیلی برد کرده ام. اگر هم گذشت نمی کنم لا اقل به خدا واگذار کنم. خدا جبران می کند. بگویم: خدایا، من به خاطر تو به تو واگذار می کنم. تو جزایش را به من بده. چون تو گفتی، پاروی نفسم می گذارم و آشتی می کنم.

ما فکر می کنیم معصوم هستیم. فکر می کنیم فقط ما مظلوم هستیم و بقیه ظالم اند. صدها جا هم ما ظالم هستیم. این را باید توجه داشته باشیم.

در روایت آمده است: کسی پای یک نفر را لگد کرد. او هم نفرین کرد و گفت: ان شاء الله نابود شوی! خدا گفت: چند جای دیگر هم تو پای افراد را لگد کردی. آنها گفتند: نابود شوی، آیا اجابت کنم؟ گفت: خدایا، نه مال مرا و نه مال او را، هیچ کدام را اجابت نکن.

ص: 173

در نزاع ها مظلوم بیاید از حقش صرف نظر کند، تا این دعوای خانوادگی نباشد و این جمع از هم نپاشد.

بهشت می کند. اگر شما پیام دادی، تلفن زدی، به در خانه اش رفتی و اعلام دوستی کردی، به وظیفه ات عمل کرده ای و راهت باز شده است؛ چون خودت را شکسته ای. تمام انبیا و اولیا پشت سرت هستند. خیالت راحت باشد. اگر او پاسخ مثبت هم ندهد، راه رحمت برای شما باز شده است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

ملعون ملعون رجل یبدؤه اخوه بالصلح فلم یصالحه؛(1) ملعون و از رحمت خدا دور است کسی که دوست و برادر دینی اش برای آشتی با او بیاید و او آشتی نکند.

کسی که آشتی را نمی پذیرد، دو بار مورد لعنت خدا قرار گرفته است. بگذریم تا خدا هم بگذرد. وقتی شما این طور به میدان می آیی، خدا هم تو را می بخشد. علامت بخشش خدا این است که حالت بخشندگی به شما بدهد.

و پنج شنبه بر پیشگاه خداوند عرضه می شود. پس هر بندۂ مؤمنی را می بخشد، مگر بنده ای که میان او و برادر ایمانی و دوستش عداوتی باشد. پس خداوند می فرماید: عمل این دو را رها کنید تا بایکدیگر آشتی کنند.

اعمال ما همیشه به خدا و اهل بیت عرضه می شود، اما در جنبه تشریفاتی اش هفته ای دو بار، روزهای دوشنبه و پنج شنبه اعمال ما بر امام و اهل بیت علیهم السلام عرضه می شود. و امام برای تمام مؤمنین دعا می کند که خدایا، اینها را ببخش و پاک کن! و خداوند می آمرزد. مگر این که با کسی قهر باشد. اهل بیت علیهم السلام روی این گناه حساس اند. چون این گناه راه به سوی خدا را قطع می کند، دیگر جواب نمی دهد.

دین ما دین محبت و ولایت و پیوند است. اگر این پیوند قطع شود، ارزش ندارد. رشته اتصال ما قطع می شود. فرمود: گناهان همه آمرزیده می شوند، جز کسی که بین او و برادر مؤمنش کینه و کدورت است و با هم قهر هستند. می فرماید: پرونده شان را بایگانی کنید. نه ثوابهایشان پذیرفته می شود، نه گناهانشان آمرزیده می شود. حالت بلاتکلیفی است. واقعا این روایات تکان دهنده است.

این «من» را باید بشکنند تا اختلافات و کدورت ها و جدایی ها حل شود. چقدر خود انسان احساس آرامش می کند! وقتی کینه ها را دور می ریزد، مثل این است که یک کوهی از سر دل انسان برداشته می شود.

ص: 176

قرص و محکم بودند.

نقل شده است که آیت الله مرعشی نجفی بارها در دعاهایشان می فرمودند: خدایا، مرا با این داش مشتی ها، با این لوطی صفت هایی که با وفا و با گذشت هستند و مرام دارند محشور کن. با آنهایی که ظاهرا اسم دین را یدک می کشند، با مقدس مآب های بی مرام که با کمترین چیز آدم را می فروشند، مشحور نکن.

نمیشکنم. نمک نشناس نیستم.

صد رحمت به آن لوطی که پایبند یک صفت اخلاقی است. پایبند به جوانمردی و وفاست. اگر چیزی می گفتند پایش می ایستادند. گفت: اگر به چیزی دست بزنید، همه تان را لو می دهم. اینها هم همه را گذاشتند و برگشتند.

فردای آن شب مأموران امیر سیستان آمدند و گفتند: دیشب به خزانه دستبرد زده شده است، ولی تعجب از این است که چیزی نبرده اند. امیر سیستان هم خیلی تعجب کرد. این سؤال برایش پیش می آید که اینها با این که می توانستند برند چرا نبردند؟ اعلام کرد که دزدی که فلان شب به خزانه امیر دستبرد زده است چه کسی است؟ ما به او امان می دهیم. امیر اگر اعلام امان بکند دیگر نمی تواند کاری بکند.

وقتی امان می دهند، یعقوب لیث صفار خودش را معرفی می کند. او را پیش امیر می برند. امیر از او می پرسد: چرا چیزی نبردی؟ جریان را تعریف می کند. امیر می گوید: واقعا تو جوانمردی و او را جزء نزدیکان خودش قرار می دهد و بعد از او یعقوب لیث صفار حاکم و امیر آن منطقه می شود.

یک موقعی در یک جلسه ای نشسته بودیم. بنده خدایی که اهل دنیا بود، به یکی از دوستان ما که روحانی محترمی است ایراد بی جایی کرد. حاج آقا که آن گوشه بودند شنیدند. وقتی آمدیم بیرون فرمودند: این یک تیری بود که این آقا به من زد. یعنی اذیت دوستان من اذیت من است.

فرمودند: رفقا جان من اند، رفقا جانان من هستند. ما اصلا شاگرد ایشان هم حساب نمی شدیم، ولی ایشان این قدر وفادار بودند که می فرمودند: رفقا جان من اند، اگر کسی به اینها اهانت کند، به من اهانت کرده، من را اذیت کرده است.

اگر کسی با آدم نان و نمکی خورد و بنای دوستی و رفاقت گذاشت، نباید وسط راه رهایش کند. وفا مهم ترین علامت دوستی است. باید حق دوستی را ادا کند.

در عمرمان یک کاری را بی غل و غش و خالصانه به حساب خدا واریز کرده ایم و در بانک خدا سرمایه داریم، الان بگوییم: خدایا، این سرمایه ما را الآن خرج کن. هر کدام سی چهل سال عمر داریم بیاییم پرونده مان را اعمالمان را بررسی کنیم، ببینیم سابقه خوبی داریم که الآن به قول ما به رخ خدا بکشیم؟ اگر سرمایه گذاری کردیم، قطعا خدا پاسخ می دهد.

نشستند فکر کردند. یکی از اینها گفت: خدایا، تو شاهدی من یک کاری محض رضای تو کردم. کالایی داشتم. مشتری خیلی خوبی آمد، آن را بخرد. سودش هم خیلی زیاد بود. معامله را انجام دادیم. بنا بود جنس را تحویل دهم. آمدم دیدم انبار قفل است و کلید در انبار زیر سر پدر من است و پدر من هم تازه استراحت کرده است. اگر بخواهم جنس را تحویل دهم، باید پدرم را از خواب بیدار می کردم. گفتم: حرمت پدرم از مال دنیا برایم بیشتر است.

کم کسی است به خاطر سود کلان از بیدار کردن پدرش مضایقه کند. به خریدار گفتم: جنس را الان نمی توانم تحویل بدهم. دو سه ساعت بعد بیا. خریدار گفت: کار دارم. اگر نمی توانی از جای دیگری تهیه می کنم. گفتم: بروید جای دیگر و به احترام پدرم از سود کلان صرف نظر کردم.

خدایا، اگر این کار را برای تو کردم، ما را از بن بست رهایی بده. یک وقت حرکت در سنگ ایجاد شد و یک روزنه باز شد و هوای لطیفی به داخل وارد شد.

دومی فکر کرد و گفت: خدایا، من دختر عمویی داشتم که عاشق من بود. من هم عاشق او بودم. در جای خلوت به هم رسیدیم. خدایا، محض

ص: 182

رضای تو پشت پا به هوس خودم زدم. خدایا، اگر به خاطر تو بوده، ما را از این بن بست نجات بده. دوباره سنگ حرکتی کرد و بخشی از مسیر باز شد.

سومی گفت: خدایا، تو شاهدی من کارگری را اجیر کردم. اشتباه کردم اجرتش را طی نکردم. پایان کار حقوقی که مرسوم بود، به او دادم. گفت: کم است. اجرت من خیلی بیشتر از این است. گفتم: کارگران همه همین اندازه می گیرند. گفت: نه و با ما قهر کرد. هر چه خواهش کردیم پول را نگرفت رفت.

گفتم: این پول امانت است. با آن مبلغ میشد گوسفند بخری. گوسفندی خریدم و کنار گلهام رها کردم. گوسفند هر سال زایید و بعد از ده پانزده سال گذر آن کارگر به آنجا افتاد. گفت: ما فلان روز کاری برای شما کردیم. گفتم: این پانزده گوسفند مال توست بردار و برو. چه کسی می تواند این کار را بکند؟ بعد از بیان این واقعه سنگ تکان خورد و از بن بست بیرون آمدند.(1)

دوستان خوب همه وقت و همه جا به داد آدم می رسند. برای دوستان خوب سپاسگزار خدا باشیم. اگر هم نداریم از خدا و اهل بیت بخواهیم نصیبمان کنند.

ص: 183

ص: 184

ص: 186

پیش از این افرادی را که باید از دوستی و مصاحبت با آن بپرهیزیم را مطرح کردیم. در این بخش از بحث بنا داریم کسانی را که باید با آنان طرح دوستی بیفکنیم مطرح کنیم. دوستانی که روح و جان ما هستند. ممد حیات اند و ما را احیا و زنده می کنند.

به هاشم بن حکم فرمودند:

یا هشام إن لله علی الناس حجتین حجة ظاهرة وحجة باطنة فاما الظاهره فالرسل و الأنبیاء و الائمه علیهم السلام و أما الباطنة فالعقول؛(1) ای هشام، خدا بر مردم دو حجت دارد: حجت آشکار و حجت پنهان، حجت آشکار رسولان و پیغمبران و امامان اند و حجت پنهان عقلمردم است.

حجت درونی عقل و فهم و درک و شعور ماست. و حجت بیرونی انبیا و رسل و ائمه علیهم السلام و بزرگان هستند. آنها راه را نشان میدهند؛ راهی که مطابق عقل و فطرت ماست. این فطرت درونی و عقل ما دوست خوبی است. مراقب باشیم آن را زیر پا نگذاریم. با خودمان هم دوست باشیم.خودمان را جهنمی نکنیم. این دوست خوبمان را جهنمی نکنیم. با خودمان لجبازی می کنیم. خودمان را اذیت می کنیم. به خودمان ظلم می کنیم. بالاترین ظلم ها ظلم به نفس است. در دعای کمیل می خوانیم:

ظلمت نفسی؛ من به خودم ظلم کردم.

چرا ما به خودمان ظلم کنیم؟ چرا این بدن و روح و جانمان را آلوده کنیم؟ چرا این دوست صمیمی را که همیشه با ماست و تا ابد خواهد بود آلوده کنیم و به آتش جهنم بسوزانیم؟

که آدم خودش را پیدا نکند و از خودش فاصله بگیرد. بر این اساس در روایت آمده است که اگر آدم خودش را شناخت، خدا را شناخته است. اگر خودش را پیدا کرد، خدا را پیدا کرده است، همه گم شده ها را پیدا کرده است. امیرالمؤمنین عله السلام می فرمایند:

لا تجهل نفسک فإن الجاهل معرفة نفسه جاهل بکل شیء؛(1) به نفس خود جاهل نباش؛ که کسی که به نفس خود جاهل است، بههمه چیز جاهل است.

کسی که خودش را گم کرده، دوستی صمیمی را گم کرده است. کسی که از خودش خبر ندارد، به همه چیزهای بیرونی جاهل است. همه چیز را گم کرده است. خدا را گم کرده، فامیل را گم کرده، دوستان بیرونی را گم کرده، آخرت را گم کرده، مبدأ و معاد را گم کرده است.

اول باید خودمان را پیدا کنیم. از خود ما به خود ما چه کسی نزدیکتر است؟ لذا فرمودند: کسی که جاهل به خود است، جاهل به همه چیز است. و کسی که عارف به خود است، همه گمشده ها را پیدا کرده است.

دشمن شدم، با آنها هم دشمن خواهم بود.

آن بزرگ می فرماید: هیچ وقت شده خودت را در آغوش بگیری و با خودت گپی بزنی و با خودت انس بگیری و خودت را دریابی که همه گمشده ها در آنجا پیدا می شود.

در حالات یکی از بزرگان می دیدم که گاهی ایشان دست خودش را می بوسید و می گفت: این مال خداست. من از خودم هیچ چیز ندارم. حول و قوه من همه از خداست.

استاد بزرگواری داشتیم که وقتی می آمدند دست او را می بوسیدند ناراحت میشد. می گفت: برو دست خودت را ببوس. خودت را پیدا کن. به جای این که دست دیگران را ببوسیم و دنبال دیگران باشیم، اول خودمان را پیدا کنیم.

شاید این که می گویند زیاد با خودمان خلوت داشته باشیم، برای همان دوستی است. در خلوت خود را در می یابیم. می فهمیم که ما هیچ هستیم. فقر محض و عجز محض هستیم. هم عجز مان را کامل در می یابیم، هم داده های خدا را که به ما مرحمت کرده است.

هرچه هست اوست. اگر کسی این را درک کند، به همه معضلات و مشکلات فائق و همه دردها درمان می شود. از این رو معرفت نفس بالاترین معارف است و پیدا کردن خود و دوستی با خود، ریشه تمام خوبی هاست.

فرمودند: دوست هر انسانی عقل و فهم اوست و دشمنش جهل اوست. جاهل یعنی کسی که چراغ عقلش خاموش است. یا از عقلش استفاده نکرده است. جهل بزرگترین دشمن انسان است.

ص: 190

دشمن فقط دشمن بیرونی نیست، خودمان دشمن خودمان می شویم و به خودمان ظلم می کنیم و خودمان را آلوده به گناه نکنیم. باید خودمان را دوست داشته باشیم. خودمان را در آغوش بگیریم. با خودمان گپی بزنیم. و این چقدر به ما آرامش میدهد!

یعطی و الئیم الذی لا یأکل ولایعطی؛(1) مردم بر چهار دسته اند: با سخاوت، بزرگوار، بخیل و پست. سخاوتمند می خورد و بخشش می کند. بزرگوار خود نمی خورد و بخشش می کند. بخیل می خورد، ولی بخشش ندارد. لئیم و پست فطرت نه می خورد و نه بخشش می کند.

انسان های پست فطرت نه خودشان می خورند نه به دیگران می خورانند. فقط جمع می کنند و با اقل زندگی می گذرانند. می گوید: فقط جمع کنم و در بانک بگذارم. اینها پست ترین افراد جامعه هستند. نه خودشان استفاده می کند، نه به بچه ها و نزدیکان و زیر مجموعه خود می دهند. بدون شک اینها یک ضرب به جهنم می روند.

افرادی که از خودشان کم می گذارند و ایثار می کنند خیلی بزرگوارند. یک ضرب به بهشت می روند. آتش جهنم بر اینها حرام است. از این روست که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «أسعد الناس من خالط کرام الناس؛ سعادتمندترین افراد آنهایی هستند که با افراد کریم و بزرگوار معاشرت کنند.»

معنای دیگر کریم این است که از عیب و بدی دیگران صرف نظر می کند. گیر نمی دهد، انتقام جو نیست. حضرت امیر علسه السلام می فرمایند:

من أشرف أفعال الکریم غفلته عما یعلم؛(1) از بهترین اعمال بزرگوارانه یک آدم با کرامت این است که به بدی هایی که دیگران در باره اش کردند بی توجه است.

یعنی صرف نظر می کند و بدی را به بدی پاسخ نمیدهد. خدایی می شود؛ چون این تجلی صفات خداوند است. ما این همه «یا کریم» و «یا رب» می گوییم تا کمی از کرم خدا در ماسرایت کند. حضرت امیر علیه السلام فرمودند:

ولقد امر علی الئیم یسبنی

فمضیت ثمت قلت لایعنینی (2)

به انسان پستی گذر کردم در حالی که مرا دشنام میداد. پس ازآنجا گذشتم و گفتم مقصودش من نبودم.

از بهترین اعمال یک انسان کریم این است که از چیزهایی که میداند غفلت کند و خودش را به ندیدن و ندانستن بزند.

ص: 193

فرستاده و نمی خواهی بروی؟ برو ببین چه می گوید.

بلند شد و به ملاقات امام حسین آمد. شاید چند دقیقه بیشتر طول نکشید. حضرت جملاتی به او فرمودند که 180 درجه عوض شد. زهیر سر تا پا خدایی شد. سر تا پا حسینی شد. با یک ملاقات، با یک جمله از سعادتمندترین افراد شد.

کسانی که با افراد بزرگوار نشست و برخاست می کنند، رنگی از آنها می گیرند. رنگ آنها با هیچ چیزی نمی رود.

حاضرم هزار بار کشته شوم و زنده شوم و از شما حمایت کنم. از شما جدا نمی شوم. همه وجودش می گفت حسین!

این یک ملاقات است. عکسش را هم داریم. کسی با آدم منافق و شرور نشسته و 180 درجه فکرش را زده و جهنمی شده است. رفقای ناباب خطرشان از هر سمی و از هر آتشی و از هر فتنه ای بیشتر است.

زهیر با یک ملاقات با امام حسین طوری شده که تمام انبیا و اولیا به او سلام می دهند. امام زمان به این آقا سلام می دهد. با خوبان یک پیوند قلبی که برقرار کنید، مثل آب قلیلی است که وصل به دریا می شود.

و به یاد خدا بیندازد. بعضی ها هستند که معاشرت با آنها انسان به یاد گرفتاری ها و مشکلات و دنیا و زینت دنیا و تشریفات می افتد. خدای متعال به پیغمبرش امر فرمود:

«فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّی عَنْ ذِکْرِنَا وَلَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ذَلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَی؛(1) پس از کسی که از یاد ما روی می گرداند و جز زندگی مادی دنیا را نمیطلبد، اعراض کن! این آخرین حد آگاهی آنهاست؛ پروردگار تو کسانی را که از راه او گمراه شده اند بهتر میشناسد، و (همچنین) هدایت یافتگان را از همه بهتر میشناسد!

افرادی که شش دانگ دنیاپرست، ریاست پرست و پول پرست اند، دل انسان را تاریک می کنند. دل را می میرانند. فرمود: از کسانی که فقط همشان دنیاست و دلشان غافل است اعراض کن. لذا حضرت عیسی فرمود: با کسانی معاشرت کنید که معاشرت با آنها شما را به یاد خدا بیندازد، گفت و گوی با آنها علم و فهم و درک شما را بالا ببرد، و رفتار و اعمال آنها شما را به آخرت سوق بدهد. یعنی بی رغبتی به دنیا در شما ایجاد کند.

من أراد الله به خیرا رزقه الله خلیلا صالحا؛(1) هرکس را که خداخیر او را بخواهد، دوستی صالح و شایسته نصیب او می کند.

اگر خدا اراده کرده باشد به بنده ای خیر برساند و لطف و عنایت و رحمت و محبت خدا شامل حال بندهای شد و در کمند جذبه و محبت خدا قرار گرفت، علامتش این است که خدا یک دوست خوب سر راهش می گذارد تا اگر خواست زمین بخورد یا غفلت بکند، او را یادآوری و کمکش کند.

بهترین اصحاب و یاران و رفقا، آنهایی هستند که ما را در بندگی خدا و طاعات و کارهای خوب کمک می کنند. اگر دوستی پیدا کردید که در مسیر حق و صحیح شما را کمک می کند، این رفیق مشفق و خوبی است. قدرش را بدان و از او بهره بگیر و استفاده کن و حضورش را مغتنم بشمار.

باید تار دلت را میزان کنی. اگر خود انسان میزان نباشد، مشکل حل نمی شود. باید تار دلش کوک و تنظیم باشد. تنظیم دل و روح ما از همه مهم تر است. انبیا آمده اند خود ما را تنظیم کنند. اگر خودمان تنظیم شدیم، همه چیز تنظیم می شود.

در یک کلمه به او گفت: برو تار دلت را تنظیم کن. این مطلب مثل تیری به جانش خورد. پرسید: کجا تار دل را درست می کنند؟ اشاره می کند به مدرسه ای و می گوید: اینجا تار دل را می توانند درست کنند. ایشان از همانجا تار را کنار می گذارد و به پدرش پیغام میدهد که رفتم درس بخوانم. می آید درس می خواند و جزء علمای تراز اول اصفهان می شود.

اصلا نه خانواده و نه مسیرش به این راه ها نمی خورد. ولی یک دوست خوب، یک همسفر خوب، یک رفیق خوب و یک ناصح مشفق سرنوشت انسان را از این رو به آن رو می کند. از جهانگیر خان یک عارف برجسته می سازد که شاید صدها مجتهد پای درسش می نشستند. آدم بسیار متواضع و فروتنی بوده است. به حرمت این که این لباس عظمت دارد، حاضر نشد عمامه بگذارد.

مرحوم آشیخ عباس قمی می گوید: من احتمال می دهم با زبانم یک وقت گناه کرده باشم و دعای من زود اجابت نشود، ولی یادم نمی آید که با این دستم و این انگشتانم گناه کرده باشم، میدانم که با این انگشت ها و دست ها هزارها حدیث نوشتم و در مسیر اهل بیت حرکت کردم. اگر اجازه بدهی به جای دعا کردن من این دست را که منتسب به اهل بیت است به پای شما بکشم.

دستش را به پای میرزای نائینی می کشد و درد و مریضی از پای ایشان بیرون می رود. این قدر آدم مخلصی بوده است. رمز این که این همه توفیق کسب کرد چه بود؟

ایشان می گوید: من زمانی که رفتم در نجف درس بخوانم، جوان بودم. دیر هم وارد طلبگی شده بودم. دوره ای بود که اختلاف شدیدی بین علما افتاده بود. علما و مردم دو دسته شدند: مشروطه طلب و استبداد طلب. یک عده این طرف و یک عده آن طرف و دو دستگی و شکافی ایجاد شده بود. در هر مجلس و محله ای میرفتی یک عده طرفدار مشروطه بودند، و یک عده طرفدار استبداد. در ایران هم همین طور بود.

ایشان می گفت: ما در آن گیر و دار رفتیم طلبه شدیم. اول درس خواندن ما بود. یک روز برای استحمام به حمام رفتم. سابق حمام های عمومی دلاک و کیسه کش داشت. گفت: با این دلاک باب گفت و گو را باز کردم. از این پیرمرد پرسیدم: حق با کدام طرف است؟ ایشان کمی با من تند شد. گفت: من شغلم دلاک و کارم کیسه کشیدن و کارگری است. وظیفه الهی من این است که خوب کیسه بکشم و خوب دلاکی کنم. اگر هم یک امری مشتبه

ص: 201

پیش آمد، علما و بزرگان باید نظر بدهند. ما تابع آنها هستیم.

من اگر یک روز طرفدار این حزب و گروه شوم و یک روز طرفدار گروه دیگری، از کار و زندگی ام می مانم. گفت: من به تو نصیحت می کنم که اگر می خواهی موفق شوی، تمام همتت را بگذار که درس بخوانی و به جایی برسی. الآن وظیفه ات این است که خودت عالم فرهیخته و مجتهد و صاحب نظر شوی. اگر تو در جناح و گروه و دسته بازی ها بروی، از همه کارهایت وا می ماند. خودت را درگیر نکن. ببین خدا چه می خواهد همان را انجام بده.

می گوید: حرف این دلاک وضع زندگی مرا زیر و رو کرد. یک آدمی بود که شاید سواد هم نداشت، ولی حرف پخته ای زد. گفت: الان وظیفه تو این نیست که درگیر این مسائل شوی، وظیفه ات این است که درس بخوانی تا صاحب نظر شوی. حرف این آقا باعث شد که من محکم به درس و بحث چسبیدم و در حدیث و روایات کار کردم و افتخار نوکری اهل بیت نصیبم شد و این همه موفقیت در زندگی ام کسب کردم.

به طول دادن رکوع و سجود شخص ننگرید؛ زیرا به آن عادت کرده است. اگر آن را ترک کند وحشت می کند. بلکه به راستی گفتار و ادای امانتش بنگرید.

آیا عبادت زیاد می تواند معیاری برای یک دوست خوب باشد؟ طول دادن رکوع و سجده و عبادت زیاد نمی تواند معیار خوبی شخص باشد. چه بسا شخص به این عبادت عادت کرده باشد. اگر آن را ترک کند ممکن است به وحشت بیفتد. آنچه ملاک خوبی افراد است، راستگویی و امانتداری است.

کسی که در زندگی راستگو و امانتدار است بر او صحه بگذارید و با او دوست شوید. کسی که راستگو نیست، یا در امانت خیانت می کند، اصلا به درد دوستی نمی خورد. روی آن سرمایه گذاری نکنید.

از تو سوء استفاده کند، این به درد دوستی نمی خورد. خدا به ما اجازه نداده است که ذلیل باشیم.

صفت خوب در او بود؛ نخست این که پایش را در جای پای امیر المؤمنین علیه السلام می گذاشت. دوم این که علم و علما را دوست داشت. سوم این که فقرا را دوست داشت و با آنان معاشرت می نمود.(1)

نشستن با فقرایی که آبرومند هستند منظور است نه گداها. افرادی که تمکن آن چنانی ندارند. زندگی ساده ای دارند. با زحمت می گذرانند. در فامیل و همسایه و دوستان یافت می شوند. این رفت و آمدها، هم آدم را شاکر و قدردان قرار می دهد، و هم قانع و راضی می کند.

عده ای از اشراف مکه به محضر پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله آمدند و عرض کردند: ما حرفی نداریم به شما ایمان بیاوریم و کمک شما کنیم، ولی این فقیران و اصحاب صفه را از خودت دور کنید تا ایمان بیاوریم. آیه نازل شد:

وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا؛(2)با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر میخوانند، و تنها رضای او را می طلبند. و هرگز به خاطر زیورهای دنیا، چشمان خود را از آنها برمگیر! و از کسانی که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن! همان ها که از هوای نفس پیروی کردند، و کارهایشان افراطی است.

ص: 205

مبادا یک وقت اینها را طرد کنی که خدا با این هاست. خدا با این دل شکسته هاست. مبادا دنبال زینت دنیا بروی و بگویی پولدارها بیایند دورت جمع شوند و اینها را طرد کنی.

ص: 206

ص: 208

مرحوم آقای دولابی می فرمودند: خدا و چهارده معصوم و انبیا یگانگی را خیلی دوست دارند. هر کجا که دو دل با هم یکی می شود و «من»ها کنار می رود، و زن و شوهر، دوست و فامیل، خواهر و برادر یکی می شوند، خدا، انبیا و ملائکه و عالم هستی، همه با آن ها هستند. همهء اهل آسمان با آن ها هستند. هر کجا یگانگی و انس و الفت و همدلی و محبت باشد، خدا آنجاست. امیر المؤمنین علیه السلام در تعبیر زیبایی فرمودند:

فإن ید الله مع الجماعة و إیاکم و الفرقة(1)؛ بدون شک دست خدا باجماعت است و بر حذر باشید از جدایی.سعی کنید تفرقه و اختلاف و دو دستگی و جدایی بین شما نباشد. دست خدا یعنی همهء انبیا و ملائکه و امامان و امام زمان. همهء این ها دست خدا و قدرت خدا و رحمت خدا هستند. هر کجا که دو دل با هم یکی است و به هم جوش می خورد، تمام خیرات عالم بالای سر آن هاست؛ چون «من» در این موضوع کنار رفته است.

الغنم للذئب؛زیرا تنها مانده از مردم نصیب شیطان است؛ همان طور که تنها مانده از گله گوسفند طعمه گرگ است. وقتی گوسفند از گله جدا می شود، طعمهء گرگ می شود. آدمی هم که از جمع جدا شود، طعمهء شیطان می شود.

در روایات و آیات قرآن از تفرقه و اختلاف بسیار مذمت شده است. خدا تفرقه را دوست ندارد. اگر برادر و خواهری با هم قهر باشند، پدر و مادر چقدر زجر می کشند! وقتی دو نفر آشتی می کنند، امام زمان چقدر خوشحال می شود! خدا چقدر خوشنود می شوند! چرا زن و شوهر باید با هم قهر باشند؟! این یک طلاق عاطفی است. خیلی بد است.مرحوم حاج آقای دولابی می فرمودند: در خانواده ای که زن و شوهر قهر هستند، نمی توانم بخوابم؛ چون می بینم رحمت خدا قطع است. مثل خانه ای که آب و برق در آن قطع است. نمی توان در آن زندگی کرد. اگر زن و شوهر و خواهر و برادر و قوم و خویش با هم قهرند، دست خدا و رحمت خدا و لطف خدا بریده و قطع شده است. باید مواظب باشیم .

إن أعف فالعفو لی قربه و لکم حسنه؛(1)اگر عفو کنم، عفو برای من قربت و موجب نزدیکی به خداست و برای شما حسنه است. در وصیت خود به فرزندان خود فرمودند:

علیکم بالتواصل والتباذل و ایاکم التدابر والتقاطع؛(2) بر شما باد که با هم وابستگی و دوستی و بخشش داشته باشید و بترسید از

پشت کردن به یکدیگر و جدایی از هم. همیشه به هم وصل شوید. ولایت کارش وصل کردن است. شیاطین و دشمنان خدا کارشان جدا کردن و تفرقه ایجاد کردن است. این تواصل را خدا و اهل بیت خیلی دوست دارد. وقتی فامیل و دوست با هم یکی شوند، آثار فراوانی دارند. همهء انبیا پشت سر آن هستند. اما وقتی اختلاف و تفرقه باشد، شیطان حاکم می شود. امیر المؤمنین علیه السلام در خطبه ای فرمودند:

و ایم الله ما اختلفت أمة بعد نبیها إلا ظهر باطلها علی حقها؛(3)به خدا سوگند، هیچ امتی بعد از پیغمبر اختلاف پیدا نکردند، مگر

این که باطل بر حق غالب شد. چون ولی و امام و وصی جایی می آید که یگانگی است. اگر تفرقه افتاد می گوید: من نیستم و باطل می آید.

فَذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ؛(4)

آن است خداوند، پروردگار حق شما! با این حال، بعد از حق، چه

ص: 212

چیزی جز گمراهی وجود دارد؟! پس چرا (از پرستش او) روی گردان می شوید؟!به محض این که در مملکت ما اختلاف و تفرقه بیفتد، استکبار و دشمن می آید و غالب می شود. همیشه به هم وصل شوید و بذل و بخشش کنید. یکی از چیزهایی که دل ها را به هم نزدیک می کند و کینه ها را می برد، بذل و بخشش و سخاوت و هدیه دادن است. در گفتار، در رفتار، به هر وسیله ای بذل و بخشش کنید. هیچ وقت زن و شوهر با هم قهر نکنند. اگر ناراحتی وجود دارد، با هم حرف بزنند. قهر چیز بدی است. نمازهایشان قبول نمی شود. روزه هایشان قبول نمی شود. عباداتشان قبول نمی شود. پشت به هم کردن، قطع کردن راه خداست.

وإن بغی علیه صبر حتی یکون الله هو الذی ینتقم له؛(1) و چون براو ستم کنند، شکیبایی پیش گیرد تا خدا انتقام او را بکشد. پیش خدا گم نمی شود. خدا در قرآن فرموده است:

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ،وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ؛(2)

پس هرکس هم وزن ذره ای کار خیر انجام دهد، آن را می بیند! وهرکس هم وزن ذره ای کار بد کرده، آن را می بیندا هرکسی بازتاب عمل خودش را خواهد دید. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند: من ابن ملجم را بخشیدم. شما ببخشید، ولی خدا کار خودش را می کند. بنابراین، اگر کسی نتوانست از راه صحیح حقش را بگیرد، به خدا واگذار کند. صبر زیادی می خواهد، ولی خدا کمکش می کند. چاره ای نیست. وقتی قابیل می خواست هابیل را بکشد، هابیل به او گفت:

لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَا بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لِأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ؛(3)اگر تو برای کشتن من دست دراز

کنی،من هرگز به قتل تو دست نمی گشایم؛ چون از پروردگار جهانیان می ترسم!

من برادر نمی کشم. تا جایی که زورم برسد دفاع می کنم، اما نمی کشم. در کربلا تا جایی که دشمن تیراندازی نکرد، امام حسین علیه السلام دست به شمشیر نبرد. فرمودند: مظلوم می شویم، ولی ظالم نمی شویم. آن ها آب می بندند، ولی ما آب نمی بندیم. در ظلم آن ها شریک نمی شویم. دفاع می کنیم، ولی

ص: 214

هر کجا نمی توانیم به خدا واگذار می کنیم. خدا عادل و حکیم است. بگوییم هر طور که خودت صلاح میدانی.

این جهان کوه است و فعل ماندا

سوی ما آید نداها را صدا

اگر کسی تهمت می زند، خرابکاری می کند، بدی می کند، اول به خودش می کند. شعاع و پرتوش به ما می خورد. ما اگر عکس العمل نداشته باشیم طوری نمی شود. کمی تمرین کنیم و باورهایمان را بالا ببریم.

یک کلمه خیلی به هم می ریزیم. کینه به دل می گیریم. کینه صفت بدی است. امام حسین علیه السلام فرمودند:

إن شیعتنا من سلمت قلوبهم من کل غش و غل و دغل؛(1)شیعیان ما کسانی هستند که دل آن ها از هر مکر و حیله و نیرنگ و فریب

و کینه خالی باشد. شیعیان ما کسانی هستند که دل هایشان از هر غل و غش و کینه ورزی پاک است. اگر کسی حرفی زده، یا مالی خورده، به خدا واگذارش می کنیم. از خدا بخواهیم او را ببخشد، ما را هم ببخشد. خدا این حالت را خیلی دوست دارد. اگر بخشیدیم به نفع ماست. وقتی خدای متعال امر به گذشت و عفو می کند، از وجدان و درون ما سؤال می کند:

أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛(2) آیا دوست نمی داریدخداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است! خیلی قشنگ است. بعضی جاها خدا امر و نهی می کند و بعضی جاها سؤال می کند.

أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ؛(3) آیا خداوند برای(نجات و دفاع از) بنده اش کافی نیست؟! آیا نمی خواهید خدا شما را بیامرزد؟! ما که گناهان بی شماری داریم، دوست داریم خدا ما را ببخشد. خدا می گوید: همان طور که من با تو رفتار می کنم، تو هم با دیگران رفتار کن.

ص: 219

می گویند: در عفو لذتی است که در انتقام نیست. اگر جوان ما کسی را کشته بود، آیا دوست داریم قصاص کنند یا عفو کنند؟ امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: من عفو می کنم. شما هم اگر عفو کنید بهتر است. «العقولی قربة ولکم حسنه ؛(1)عفو و بخشش برای من موجب تقرب به خدا، و برای شما حسنه و نیکی است.»

تمرین عفو و گذشت آدم را خیلی بزرگ می کند. اولش سنگین است. با تمرین راحت می شود. کسی که می خواهد وزنه بردارد، کم کم بر می دارد. از روز اول کسی فوتبالیست قوی نمی شود، ولی تمرین آدم را بزرگ می کند.

آقای دولابی می فرمودند: کسی که شما را اذیت کرد، بلند شوید وضو بگیرید و دو رکعت نماز بخوانید و بگویید: خدایا، ببخش! به خودت هم بگو: بخشیدم، بخشیدم. می بینی که آرام می شوی. این تمرین ها اثر دارد.

ص: 221

ص: 222

ص: 224

برای این است که دل آدم با خدا و خلق خدا یکی شود. و صلح و آشتی نتیجه نماز و روزه و صدقه است.اول خودمان با خدا و خلق آشتی کنیم و بعد هم بین دل ها صلح ایجاد کنیم. ریشه تمام برکت ها و لطف ها و عنایات الهی صلح و آشتی و یگانگی است.

آهن پاره است به درد نمی خورد. اتصال خیلی مهم است. کار خدا و پیغمبر و انبیا اتصال دادن است.

تو برای وصل کردن آمدی

نی برای فصل کردن آمدی

اگر پیغمبر یا امامی بخواهد فاصله بیندازد، خدا برکنارش می کند.

بسوزاند. نه تنها به او راه ندارد، بلکه آتش ها را هم خاموش می کند یک علامت مؤمن این است که هر کجا قدم می گذارد آتش را خاموش می کند. نه تنها آتش بیار معرکه نیست، بلکه دل ها را به هم جوش می دهد.کار انبیا و اولیا اتصال و جوش دادن است. دل ها را به هم جوش می دهند. کار طاغوت و شیاطین هم تفرقه است. می گویند: تفرقه بینداز و حکومت کن. هرجا که اختلاف است، شیطان هم حاکم است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لکل شی أساس و أساس الإسلام حبنا أهل البیت؛(1) هر چیزی پایه و اساسی دارد. پایه و بنیاد اسلام محبت ما اهل بیت است.

زان سبب که جمله اجزای منید

جزء را از کل چرا بر می کنید

جزء از کل قطع شد بیکار شد

عضو از تن قطع شد مردار شد

تا نپیوندد به کل بار دگر

مرده باشد نبودش از جانی خبر

خدا دست سالم به ما داده است. خدا را باید بی نهایت شکر کنیم که دستمان سالم است. اگر دست نباشد نمی توانیم یک دستشویی برویم. چه کسی باید ما را بشوید؟ اگر دست نباشد، نمی توانی لباس بپوشی. نمی توانی چیزی بنویسی. باید بگوییم: خدایا، ممنون که انگشت سالم، دست سالم، چشم سالم و ... به ما دادی!

این انگشت ها و دست های ما این همه کارآیی دارد و ما غافل هستیم. این انگشت و دست چه وقت کارایی دارد؟ وقتی که وصل به بدن باشد. وقتی این جزء به کل وصل باشد. اگر انگشت ما قطع شد، دیگر به درد نمی خورد، یک تکه گوشت است. باید دفنش کنیم.

پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: من کل هستم و شما جزء. پدر و مادر و فامیل کل هستند و ما جزء هستیم. ما باید وصل به این کل باشیم. شجرۂ انبیا و اولیای خدا روح و جان ما را جلا می دهند. هم جسم و ظاهر ما را جلا می دهند و هم روح ما را.

مثنوی می گوید: پیغمبر کل هست و شما جزء هستید. این جزء وقتی کارایی دارد و اثر گذار است که وصل به کل باشد. اگر از این کل جدا شود، از بین می رود و در حقیقت مرده است. از این رو می فرماید: هیچ وقت خودتان را از کل جدا نکنید. اگر از کل جدا کردید، طعمه آتش جهنم هستید. اگر وصل باشید، محال است آتش جهنم شما را بسوزاند.

ص: 230

چکیده اسلام در روابط و اخلاق و معاشرت ها در همین دو کلمه است: «مرنج و مرنجان». اگر کسی به این دو کلمه عمل کند، به همه دین عمل کرده است.

عفو و گذشت مرنج است. البته کار مشکل و سختی است. مرنجان هم خیلی مهم است. یعنی علل و اسباب رنجش را باید بر طرف کرد. باید به افرادی که زمینه ظلم را فراهم می کنند، وسیله رنجش فراهم می کنند و باعث و بانی قهر و جدایی و طلاق می شوند، هشدار بدهیم.

رنجاندن و اذیت و آزار رساندن به دیگران، یکی از بدترین گناهان کبیره است. اگر ما به مظلوم می گوییم ببخشید، معنایش این نیست که به کسی چراغ سبز نشان بدهیم که ظلم کند، دروغ بگوید و خیانت کند. اول می گوییم کسی آن کار را نکند. اما اگر خدای ناکرده اتفاقی افتاد، گذشت کنیم.

و باعث رنجش کسی هم نشود. مسیر خودش را برود. همش این باشد. آدم وقتی جلوی نفس اماره اش را بگیرد و اذیت و آزارش به کسی نرسد، بالاترین جهادها را کرده است.

این که آه مظلوم پشت سر آدم نباشد، این مرنجان است. البته اگر اتفاقی و به طور ناخواسته ظلمی به کسی شد، باید جبران و استغفار و عذرخواهی کنیم. در این حد عیب ندارد. ولی بنایش این باشد که وسایل رنجش کسی را فراهم نکند. این بالاترین جهادهاست. مسلمان واقعی از دید قرآن و روایات همین است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

المسلم من سلم الناس من یده و لسانه و المؤمن من ائتمنه الناس علی أموالهم وانفسهم؛(1) مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او آسوده باشند و مؤمن کسی است که مردم وی را بر اموال وجان های خود امین بدانند.

اهل ایمان یک علامت دارند. و آن این است که ایمانشان را با ظلم آمیخته نمی کنند. لباس ظلم نمی پوشند. آزار و اذیتشان به خواهر و برادر و پدر و مادر و فامیل و مشتری نمی رسد. اگر نرسید در امن کامل و از آتش جهنم محفوظ هستند. برات آزادی از آتش برایشان صادر شده است. هدایت کامل پیدا کرده اند. مسلمان واقعی کسی است که دیگران از دست و زبانش در امان باشند. با دست و زبانش کسی را آزار ندهد.

المؤمن ملجم؛(1)مؤمن افسار گسیخته نیست. مؤمن لجام دارد، افسار گسیخته نیست که هرکار بکند و هرچه از دهانش در بیاید بگوید.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمودند: بعضی ها زبانشان که باز می شود مثل کوره های آتش زبانه می کشد. این ها جهنم است.

مگر هر حرفی در مورد کسی زده شد. من باید به او برسانم. کسی پشت سر شخصی حرف زد. یک سخن چین رفت به او گفت. آن شخص گفت: من از تو بیشتر ناراحت شدم. گفت: چرا؟ گفت: چون فلانی تیری در تاریکی به طرف من پرتاب کرده که به من نخورده است. تو آمدی این تیر را به قلب من فرو کردی. با این کارها دل ها را از هم جدا می کنیم. کسانی که آتش بیار معرکه هستند، از همه بدترند.

جلالم سوگند که تو را چنان عذاب کنم که هیچ یک از اعضای دیگر را عذاب نکرده باشم.

بعضی افراد به هر قیمتی شده می خواهند رقیب خود را از صحنه خارج کنند. در زمان انتخابات یکی از نمایندگان در ستادش نوشته بود، راضی نیستیم به هیچ عنوان از رقیب ما حرفی به میان بیاید و تخریب یا غیبت شود. من از این کار خیلی خوشم آمد. چند نفر این کار را می کنند؟

یک بقال خوب کسی است که جنس خوب تحویل مردم بدهد. چرا باید رقبا را تخریب کند؟ چرا برای بالا بردن خودمان دیگران را می کوبیم؟

بر اساس روایت امام صادق علیه السلام اگر کسی علیه آدم بی گناهی چیزی را انتشار بدهد، مخصوصا در شبکه های مجازی و قصدش تخریب او باشد، اتصال او با خدا و اولیای الهی قطع می شود. خدا می گوید: از ولایت ما بیرون برو. خدا می گوید: من تو را به خودت واگذار کردم.

به او می گویند: برو در ولایت شیطان. شیطان هم به او می گوید: من قبولت ندارم. خیلی عجیب است. بنابراین، مواظب باشیم کسی را مرنجانیم و زبان که یکی از اسباب مهم رنجاندن است را کنترل کنیم.

انسان عاقل کسی است که اذیت و آزارش به کسی نرسد و کسی را نرنجاند و دلی را آزار ندهد. چنین شخصی همیشه در آرامش و آسایش است.

مسائل آبرویی، دل شکستن، تهمت زدن، تحقیر کردن، همه از مصادیق ظلم است. بزرگی به من فرمود: فلانی من خیالم از طرف خدا راحت است. خدا ارحم الراحمین است. سریع الرضاست. از همه مهربان تر است. ولی همین خدا می گوید: من از ظلم ظالم نمی گذرم، از حق الناس نمی گذرم، مواظب باش آه مظلوم پشت سرت نباشد. اگر هست برو حلالیت بطلب، عذرخواهی بکن، از دلش در بیاور.ما اگر اینجا خودمان را نشکنیم، با فشار قبر و آتش جهنم و گرز ملائکه غلاظ شداد ما را می شکنند. در دعا می خوانیم:اللهم إنی أسألک خشوع الإیمان قبل خشوع الذل فی النار؛(1) خدایا، از تو درخواست می کنم که از روی ایمان و شوق زار و نالان باشم،پیش از آن که در آتش دوزخ به ذلت و خواری بنالم! این دعایی است که در سحرهای ماه رمضان می خوانیم. بترس از آه مظلوم، بترس از آه همسر، بترس از آه پدر و مادر! گاهی هم پدر و مادرها در حق بچه ها ظلم می کنند و بچه ها آه می کشند و عاق بچه ها می شوند. این آه اثر وضعی دارد. اگر کسی سم خورد بدنش مسموم می شود، بداند یا نداند. دانستن شرط نیست. آه مظلوم هم همان طور اثر خود را دارد. گره هایی را در زندگی پیش می آورد.

می آمدند. اولین کاری که ایشان می کردند، این بود که گره ها را باز می کردند.شخصی خدمت آقای انصاری همدانی می آید، ایشان در همان جلسه اول می گوید: چرا این قدر همسرت را اذیت می کنی؟ راه را بر خودت بسته ای. دست می گذارد روی آن گره کوری که حواسش نبود.

خیلی مواقع ما خودمان را ظالم نمی دانیم. می گوییم کارمان درست است. وقتی مرحوم آیت الله انصاری این تلنگر را می زند، می گوید: درست است. من در زندگی ام به خانمم خیلی ظلم کردم. به تهران بر می گردد و شروع به محبت کردن و مدارا کردن و گذشت کردن می کند. خانمش می گوید: تو عوض شدی. گره ها باز می شود و زندگی شان متحول می شود.

هستی؟ گفت: ابدأ راضی نیستم. شش سال است با او قهر هستم.

خیلی زشت است که خواهر و برادر و پدر و مادر و اولاد با هم قهر باشند. حضرت وساطت کردند و فرمودند: بیا از او بگذر. یعنی اگر با این وضع از دنیا برود، ملائکه او را عذاب می کنند. در آتش جهنم می سوزد. بگذر. نباید راضی باشیم که به خاطر ما کسی در آتش بیفتد. هرچند اولاد ما نباشد. غریبه باشد.

این خانم به احترام پیغمبر عرض کرد: به خاطر شما من از او گذشتم و راضی شدم. آن جوان «لا اله الا الله» گفت. حضرت دعای کوتاهی به او یاد دادند. فرمودند بگو:

یا من یقبل الیسیر ویعفو عن الکثیر اقبل منی الیسیر واعف عنی الکثیر انک انت الغفور الرحیم؛ ای آن که عمل اندک و ناچیز بندگان را می پذیری و از گناه بسیار در می گذری، از من این عمل کم را بپذیر و از گناهان بسیارم در گذر؛ که تو بسیار مهربان وآمرزنده ای !

آن جوان وقتی این دعا را خواند، حضرت فرمودند: چه می بینی؟ عرض کرد: دو موجود هولناک سیاه چهره بسیار مهیبی بر من وارد شدند.

فرمودند: دوباره بخوان. خواند. پیامبر پرسیدند: چه می بینی؟ گفت: آن دو موجود سیاه از من دور شدند و دو موجود سفید نورانی بر من وارد شده اند. و اکنون به من نزدیک شدند و مشغول قبض روح من هستند. و در همان لحظه از دنیا رفت.(1)

ص: 242

این جوان به برکت قدم پیغمبر و به برکت رضایت این مادر نجات یافت. بدون رضایت مادر مشکلش حل نمی شد، هرچند پیغمبر وساطت کرده باشد.حق الناس را جدی بگیرید. از ظلم بپرهیزید. مشکل بیشتر مردم حق الناس و رنجش و ظلمی است که به مردم دارند. اگر این ظلم را در دنیا پاک کنیم، ان شاء الله صحیح و سالم و راحت از دنیا می رویم و راحت به آخرت وارد می شویم.

ص: 243

ص: 244

ص: 246

اگر کسی به دوست من اهانت کند، با من خدا به جنگ و محاربه و مبارزه برخواسته است. خدا یعنی هستی مطلق، خدا یعنی بندگانش. مصداق اذیت کردن خدا کجاست؟ آزار و اذیت بندگانش.

خدایی که محتاج شود، ارزشی ندارد. پس چرا چنین می گوید؟ چون قرض دادن به بندگان خدا، قرض دادن به خود خداست. آن کسی خدا را از همه بیشتر دوست دارد که مردم را بیشتر دوست داشته باشد. به آنها خدمت کند، دلشان را نشکند، گره از کارشان باز کند.

نیازارم ز خود هرگز دلی را

که می ترسم در آن جای تو باشد

خداوند در حدیث قدسی می فرماید:

لا یسعنی أرضی و لا سمائی ولکن یسعنی قلب عبدی المؤمن؛(1)

آسمان و زمینم مرا فرا نگیرد، اما دل بندۂ مؤمن مرا فرا گیرد.

یعنی من در آسمانها و زمین جایم نمی شوم، در دل بندۂ مؤمنم جا می شوم.

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ؛(1) خداوند نور آسمانها و زمین است.

خدا که - نعوذ بالله - موجود مستقل از خلق و جدا از خلق نیست.

لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ؛(2) (هرگز) نزاده و زاده نشد.

این تعبیر خیلی قشنگ است. یعنی هیچ کس از خدا جدا نشده، وگرنه عبارت «نزاد و زاده نشد» درباره خدا معنا ندارد. خدا که حامله نمی شود و حمل ندارد. منظور این است که هیچ کس از خدا جدا نشده است، خدا هم از هیچ کس جدا نیست.

بنابراین، خدمت به خلق و بندگان خدا و به هستی و حتی به یک جماد و یک گیاه خدمت به خداست. چون با خدا رابطه برقرار می کند.

چرا در روایت آمده است که اگر گیاهی را بیجا بکنی، ملائکه لعنت می کنند؛ چون به حریم خدا تعدی کرده ای. رحمت و علم خدا وسعت دارد. همه موجودات را فرا گرفته است.

اگر بنده ای را از در خانه ات رد کنی. خدا را رد کرده ای. اگر بنده ای را تحقیر کنی، به خدا کرده ای. فرمود: کسی که دوست من را اهانت کند، به جنگ با من خدا آمده و شمشیر را از رو بسته است. مثنوی می گوید:

ای بسا کس را که صورت راه زد

وصف الله کرد و بر صورت بزد

شما اگر به بچه ات می زنی، اگر به شاگرد و دوست و رفیقت میزنی، یعنی به خدا میزنی، به قرآن می زنی، به صورت پیغمبر میزنی.

ص: 251

درست است. از گناه بدتر، قبول نکردن گناه است. از گناه بدتر، پافشاری و لجبازی و اصرار بر گناه و توجیه گناه است. افرادی که از خود راضی اند، حاضر نیستند نظر دیگری را هم بپذیرند. حاضر نیستند انتقاد را بپذیرند. حاضر نیستند مراقبه و محاسبه داشته باشند. حاضر نیستند خودشان را نقد کنند. انعطاف ندارند.

عیب جویی نماید بر عیبی که خود مبتلای به آن است و توان گریز از آن را ندارد.

خودش این عیب ها را دارد و قبول نمی کند. به دیگران می گوید: چرا توهین و بد اخلاقی می کنید؟ چهل سال است بداخلاق است، اما قبول نمی کند که بداخلاق است. رابطه های نامشروع دارد، خلاف می کند، ظلم می کند، رشوه می گیرد، اما می گوید: کارم درست است، خرابی ها از شماست. امام صادق علیه السلام فرمودند:

من أعجب بنفسه هلک و من أعجب برأیه هلک؛ کسی که خودپسند شد، هلاک می شود. و هرکس استبداد به خرج داد نابود می گردد.

بیماری پیسی دارد مداوا کردم و خوب شد. از این بالاتر، . مرده ها را به اذن خدا زنده کردم. هیچ دکتری نمی تواند مرده را زنده کند.

در قرآن خلق کردن به حضرت عیسی نسبت داده شده است. چرا بعضی ها از این مطلب وحشت میکنند؟! به اذن خداست. حضرت عیسی علیه السلام مرده ای را که روح از بدنش جدا شده بود به اذن خدا زنده می کرد. اما می گوید: من این طور آدم های از خود راضی و احمق را نتوانستم معالجه کنم.

بار سؤال می کند: از این کرامات و تشرفات و چیزهای پشت پرده به من هم بگویید. خیلی اصرار کرده بود. حضرت امام فرموده بودند:

این مدعیان در طلبش بی خبران اند

آن را که خبر شد خبری باز نیامد

اگر خدا چیزی از این امور به کسی داده باشد، نباید بگوید. اگر بگوید، دلیل بر این است که مدعی است. خلاصه هیچ اظهار نکرده بودند.

مقصر می دانند. ولی ما برعکس عمل می کنیم. می گوییم: کارم خیلی درست است. شک ندارم. هرکس حرفی میزند بیخود می گوید.

این احمق واقعی است که حیله ای برای مداوای او پیدا نکردم.

لکل داء دواء یستطب به

إلا الحماقة أعیث من یداویها(1)

برای هر دردی دارویی است که با آن مداوا می شود. مگر حماقت که طبیبان از مداوای آن درمانده اند.

هر دردی درمانی دارد، مگر حماقت. دلها را می رنجاند و اختلاف می اندازد. جهل و حماقت دارد. غرور و تکبر دارد. همیشه می گوید: کار من درست است. کار او خراب است. خودت را بازنگری کن.

ص: 262

را به سمت خودمان بگیریم.

می گویند: دزدی ماشین کسی را برد. فامیل جمع شدند و همه به او هجوم آوردند که چرا بیمه نکرده بودی؟ چرا قفل نزده بودی؟ چرا دزدگیر نگذاشته بودی؟ خلاصه تمام تقصیرها را به گردن آن بیچاره انداختند. گفت: طوری صحبت می کنید که دزد تقصیری ندارد.

ما هم فرافکنی می کنیم و تقصیرها را گردن این و آن می اندازیم. فرافکنی خیلی بد است. اگر کسی می خواهد از بحران ظلومیت و جهولیت رها شود، انگشت اتهام را به سمت خودش بگیرد.

دنیا بیاید. خواست خدا بود. ما معتقدیم هیچ برگ درختی بدون اذن خدا نمی افتد.

حضرت آدم هم می توانست مثل شیطان به گردن خدا بیندازد. ما و قوه ما و شهوت ما، همه از خداست، ولی صحیح این است که از راه ادب وارد شویم. بگوییم: خدایا، بدی ها مال من است و خوبی ها مال توست. سرمان را پایین بیندازیم و به خدا بگوییم: «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا». همان چیزی که حضرت آدم و حوا پدر بزرگ و مادر بزرگ ما گفتند. و خدا آنها را برگزید و انتخاب کرد.

اما شیطان آکنده از غرور و تکبر است. همواره می گوید: من بهترم، من چنین و چنانام. همین چیزها او را زمین زده است. هر کسی این کار را بکند زمین می خورد. این سخن هیچ وقت نباید از زبان و دل ما بیفتد. انگشت اتهام را به طرف خودم بگیرم.

یونس را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ اما موقعی که در کام نهنگ فرو رفت، در آن ظلمتهای (متراکم) صدا زد: «(خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزهی تو! من از

ستمکاران بودم!»

خداوند می فرماید: یونس فکر کرد ما به خاطر نفرینی که کرده و علاجی برای امتش انجام نداده بود به او تنگ نمی گیریم. خدای متعال با کسی تعارف ندارد. آنهایی که ظلوم و جهول اند این طور نیست که خدا رهایشان کند. خدا با ابتلائات، با فشارها و سختی ها و گرفتاری ها ناله شان را در می آورد. اگر اینجا در نیاورد در آخرت در می آورد.

لا یمکن الفرار من حکومتک؛(1) امکان فرار از حکومت تو وجود ندارد.

هیچ شقی، هیچ نمرود و فرعونی، هیچ انسان خوب و بدی نمی تواند از دست خدا در برود. آیا کسی می تواند پیر نشود؟ آیا می تواند نمیرد؟

حضرت یونس یک ترک اولی کرد. یعنی گزینه بهتر این بود که می آمد و علاج می کرد. یک راه حلی، یک راه برون رفتی از این مشکل برای امتش درست می کرد. ولی بعد از نفرین اینها را رها کرد. خدای متعال هم یونس پیغمبر را به شکم ماهی برد. هیچ زندانی را از این سخت تر نمی توان پیدا کرد. نه راه فراری وجود دارد، و نه برای گرما و سرما تدبیری می توان کرد. نه نور است و نه بهداشت. در قعر دریاست.

حضرت یونس برای نجات از شکم ماهی از چه راهی وارد شد؟ گفت:

ص: 268

لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ؛(1) خداوندا، جز تو معبودی نیست! منزهی تو! من از ستمکاران بودم!

در این آیه چندین تأکید است؛ یعنی خدایا، من همیشه ظالم و ظلوم بوده ام. این اقرار چقدر قشنگ است! کسانی که می خواهند از این جهل ها و خود محوری ها بیرون بیایند، از انبیا و از امامان یاد بگیرند. ذکر یونسیه خیلی مهم است.

نکته قابل توجه این است که حضرت یونس اگر اقرار به گناه خود نمی کرد، نجات پیدا نمی کرد. گفت: تو خوبی، تو پاکی، جز تو خدایی نیست، همه خوبی ها مال توست، من باعث شدم در شکم ماهی بروم. من کوتاهی کردم. این اقرارها باعث شد که خداوند او را نجات دهد. خداوند فرمود:

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ؛(2) ما دعای او را به اجابت رساندیم؛ و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم؛ و این گونه مؤمنان را نجات میدهیم!

است. من و شما هم اگر با همه وجودمان بگوییم و باور داشته باشیم، نجات پیدا می کنیم.

امام صادق علیه السلام فرمودند: من تعجب می کنم از کسی که به بحران و غم و بن بست می خورد، چرا به ذکر یونسیه پناه نمی برد.(1) آیت الله بهجت می فرمودند: ذکر حضرت یونس با توجه و حقیقت و حال واقعی چه اعجازی می کند که او را از قعر دریا و شکم ماهی به اوج عزت می رساند. چون خدا می فرماید:

فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛(2) و اگر او از تسبیح کنندگان نبود تا روز قیامت در شکم ماهی می ماند!

اگر این اقرار را نمی کرد و این تسبیح را نمی گفت، تا روز قیامت در شکم ماهی حبسش می کردم. بیاید با یک اقرار از عمق جان این طلسم را بشکنیم. نگوییم: ما کارمان خیلی درست است. این طلسم «من» است.

چرا برخی از ماها این قدر مغرور هستیم؟ به خود می بالیم که من کارم خیلی درست است. من خوش اخلاق هستم. آیا نمی خواهی در خود بازنگری کنی بینی دیگران در باره شما چه قضاوتی می کنند؟ بچه های شما، پدر و مادرهای شما، شما را چگونه می بینند؟

چرا به شما بر می خورد؟ چرا انتقاد پذیر نیستید؟ مدیر، مسئول، معلم، سرپرست، روحانی صندوق پیشنهادات بگذارند نترسند.

چرا برخی از افراد حق را تاب نمی آورند؟ حق تلخ است، ولی باید آن

ص: 270

را تحمل کنیم. چرا حاضر نیستیم این «من» را بشکنیم. انگشت اتهام را به سوی خودمان بگیریم. «إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ». واقعیت را بپذیریم. عذرخواهی کنیم.

یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک؛(1)ای تغییر دهنده و برگرداننده دل ها، دل مرا بر دین خود ثابت بدار!

چه کار کنیم که مثل زبیر ایمان ما عاریه ای نباشد. امام صادق علیه السلام فرمودند:

ومنهم من أعیر الإیمان عاریة فإذا هو دعا و ألح فی الدعاء مات علی الإیمان؛(2)و برخی از مردم ایمانشان عاریتی است. پس اگر دعا کنند و در دعا اصرار ورزند با ایمان از دنیا می روند. اگر کسی خودش را بشکند و دعا کند و در دعا اصرار کند، اگر در لوح محفوظ ایمان موقت داشته باشد، خدا به او ایمان واقعی و عاقبت به خیری مرحمت می کند و با ایمان از دنیا می رود.

تا وقتی که پسرش عبدالله بزرگ نشده بود و مخ پدر را نزده بود، از حامیان اهل بیت و امیر المؤمنین علیه السلام بود. اما وقتی پسر مخ پدر را زد و او را به ریاست و پست و مقام دعوت کرد، با همدستی طلحه و عاشیه جنگ جمل را به راه انداخت.

این یک واقعیت تاریخی است. در این جنگ هجده هزار نفر کشته شدند. اینها را چه کسی جواب می دهد. خلیفه به حق امیر المؤمنین علی علیه السلام است. زبیری که از اهل بیت بود، در برابر آن حضرت ایستاد.

این مطلب پشت آدم را می لرزاند. چرا به خودمان می بالیم؟ چرا به سابقه مان تکیه می کنیم که من چنین و چنان ام، من ریشه ام خیلی محکم است، اصالت خانوادگی دارم؟ همه اینها کشک است.

اگر این نفس فرعون ما، این شمر ما، و این هوا و هوس ما کنترل نشود و خدا حفظ نکند و او را به ایمان وا ندارد، هرکس باشد زمینش می زند.

اگر می آمد در جمع لشکر و می گفت: ایها الناس من اشتباه کردم، حق با علی است، حداقل از اطراف سپاه جمل متفرق می شدند. قبول کرد که اشتباه می رود، ولی عارش شد بگوید من اشتباه کردم. وقتی آدم عارش می شود، هم خودش را جهنمی می کند، و هم دیگران را.

اما حر این طور نبود. برگشت و جبران کرد. حر گفت: به خدا قسم خودم را بین بهشت و جهنم می بینم. بدنش لرزید و گفت: به خدا قسم چیزی را بر بهشت مقدم نمی کنم، هرچند بدنم قطعه قطعه و سوخته شود.

می گوید حق با من است. پدر و مادر و اولاد هر کدام می گویند حق با من است. اصلا مقصری در عالم وجود ندارد. دیگران مقصراند. اگر یک طرف کوتاه بیاید، طرف مقابل رحمش طلوع می کند. اگر ظالم هم باشد، می گوید حق با توست. خود او هم ممکن است متحول و تسلیم شود. تسلیم هم نشود، ما برد کرده ایم، ضرر نکرده ایم.

گام نخست علاج این است که انگشت اتهام را همیشه به طرف خودمان بگیریم. بگوییم ممکن است من مقصر باشم. ممکن است من کوتاهی کرده باشم. اول خودمان را کاملا چک کنیم. این خیلی مهم است. خود نگری و باز نگری خودمان در مرحله نخست است.

این خواهر امام رضاست. ببینید چه برکاتی دارد. میلیون ها انسان در پرتو او رستگار می شوند و بهشت می روند و از محضر این بانو استفاده می کنند.

زید فرزند بلافصل امام هفتم است. همین زید بن موسی وقتی خدمت امام هشتم علیه السلام آمد و به حضرت سلام کرد، حضرت جواب او را ندادند. خیلی عجیب است. ما این همه می گوییم با بدها خوبی کنید، مدارا کنید، جواب سلام دهید، قطع رحم نکنید. اما این آقا به قدری از خودراضی و خودمحور و مصداق ظلوم جهول بوده است که امام هشتم ما که امام مهربانی هاست، از پدر و برادر مهربان تر است، از هر کس مهربان تر است، ولی چون این آقا را باید معالجه کرد، جواب سلامش را ندادند، تحویل نگرفتند، اجازه نشستن به او ندادند. به قول ما خوردش کردند.

حضرت به او فرمودند: آیا این روایت که آتش جهنم اولاد حضرت زهرا سلام الله علیها را نمی سوزاند و جهنم نمی روند تو را مغرور کرده است؟! فکر کردی می توانی هر کاری بکنی و بگویی آتش جهنم مرا نمی سوزاند؟ آتش جهنم فرزندان بلافصل حضرت زهرا، مثل امام حسن امام حسین و حضرت زینب را نمی سوزاند؛ آنهایی که از دامن حضرت زهرا آمده اند. ولی آنهایی که با فاصله هستند خیر.

چه ضمانتی است که اگر تو معصیت و گناه بکنی، خدا تو را بالای بهشت ببرد و پدرم را هم که یک عمری عبادت کرده کنار تو بگذارد. پس تو از پدرت پیش خدا عزیزتری. برای این که پدرت که یک عمری سجده و دعا و عبادت کرد و در زندان به سر برد بهشت برود، تو هم که یک عمری گناه کردی بهشت بروی. این حرفها نیست. فرمودند:

ص: 276

و الله ما ینال أحد ما عند الله عز وجل إلا بطاعته و زعمت انک تناله بمعصیته فبئس ما زعمت؛(1) به خدا سوگند، کسی به بهشت خداوند دست نمی یابد، مگر به اطاعت او. و تو گمان کرده ای که با

معصیت خدا می توانی به بهشت دست یابی، این بدگمانی است.

و تسویه حساب کامل کرده ام و آماده رفتن هستم.

کسانی هم هستند که هزارها حق دیگران به گردنشان هست. معلوم نیست چگونه می خواهند بروند. چه کار می خواهند بکنند. بیاییم حساب خودمان را برسیم و تسویه حساب کنیم.

ص: 278

ص: 280

فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ ..........270

فَمَا لَنَا مِنْ شَافِعِینَ وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ ..........146

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ ..........214،114

کَافَّةً لِلنَّاسِ ..........225

لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَا بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لِأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ .......... 214

لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ..........269

لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ ..........57

لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ ..........251

مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ ..........57

مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً ..........249

وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا ..........205

وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا ..........78

وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ ..........42

وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا ..........115

وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَی مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَی ..........82،52

وَنَادَی نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ ..........117

وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا ..........61

وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا ..........124

وَاجْعَلْ لِی وَزِیرًا مِنْ أَهْلِی هَارُونَ أَخِی ..........43

ص: 282

وَإِذَا الْجَحِیمُ سُعِّرَتْ ..........235

وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا ..........59

وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ..........267

وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا ..........62

وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ ..........96

وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ..........220

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا ..........105

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ..........158

ص: 283

أعجز الناس من عجز عن اکتساب الإخوان، وأعجز منه من ضیع من ظفر به منهم...41

أکثر الطعام برکه ما کثرت علیه الأیدی...144

ألا أخبرکم بأفضل من درجة الصیام و الصدقۃ و الصلاة...226

الجهل أصل کل شر...274،79

العقولی قربه و لکم حسنة...221

الغریب من لم یکن له حبیب...146

المؤمن اخ المؤمن من أبیه و أمه أبوه النور وامه الرحمة...171

المؤمن ملجم...235

إلیک عنی لا تحرقنی بنارک...74

الإمام الأنیس الرفیق و الوالد الشفیق و الأخ الشقیق و الأم البره بالولد الصغیر ومفزع العباد فی الداهیه الناد...131

إن أعف فالعفو لی قربه ولکم حسنة...212

إن العبد إذا کذب تباعد منه الملک من نتن ما جاء منه71

إن الله حرم الجنته علی کل فحاش بذی قلیل الحیاء لا یبالی ما قال ولا ما قیل له...235

إن المؤمن لیسکن إلی المؤمن کما یسکن الضمان إلی الماء البارد...95

إن المرء یحشر یوم القیامة مع من أحب...17

إن شیعتنا من سلمت قلوبهم من کل غش و غل و دغل...219

أنا أحبک و آهوی فلان...63

أنا فی المدینة بمنزلة الشعیرة اتقلقل حتی أری الرجل منکم فأستریح إلیه...95

أنت الآن أعور...63

انظروا من تحادثون فإنه لیس من أحد ینزل به المؤت إلا مثل له أصحابه إلی الله إن کانوا خیارا فخبارا و إن کانوا شرارا فشرارا و لیس أحد یموت إلا تمثلت له عند موته...35

انما هی أعمالکم ترد الیکم...110

ص: 285

انه لیغان علی قلبی وانی لأستغفر بالنهار سبعین مرة...29

إنی لأحب حبیبها...149

إنی لأستریح اذا رایتک...94

أو فی عری الإیمان أن تحب الرجل فی الله و تبغض فی الله...18

أوصانی بسبع خصال حب المساکین والدنو منهم...204

ای عری الإیمان أوثق...32

ایاک و مصاحبة الکذاب فانه بمنزله السراب یقرب لک البعید ویباعد لک القریب...70

إیاک و معاشرة الأشرار فانهم کالنار مباشرتها تحرق...79

أیما مسلمین تهاجرا فمکثا ثلاثا لا یصطلحان إلا کانا خارجین من الإسلام و لم یکن بینهما ولایة فایهما سبق إلی کلام أخیه کان السابق إلی الجنة یوم الحساب...174

بلی إنک أحد من استخف بی...252

بین السماء والأرض دعوة المظلوم...239

التمسوا الجار قبل سری الدار و الرفیق قبل الطریق...50

الجار ثم الدار...49

الحب فی الله و البغض فی الله توالی ولی الله و تعادی عدو الله...33

حتی کاد یغلبنا...140

خلیل المر دلیل علی عقله...26

خیر إخوانک من أعانک علی طاعة الله و صدک عن معاصیه و أمرک برضاه...198

داویت المرضی فشفیتهم بإذن الله و أبرأت الأکمه و الأبرص بإذن الله و عالجت الموتی فأحییتهم بإذن الله و عالجت الاحمق فلم أقدر علی إصلاحه...255

رؤیة الحبیب جلاء العین...99،91

الرجال اربعه سخی و کریم و بخیل و لئیم فالسخی الذی یاکل ویعطی و الکریم الذی لا یأکل ویعطی و البخیل الذی یأکل ولا یعطی و اللئیم الذی لا یأکل ولایعطی...192

ص: 286

الرفیق ثم الطریق ...49،47

سل عن الرفیق قبل الطریق وعن الجار قبل الدار ...46

السنخیه عله الإنضمام ...96

شرط الألفه إطراح الکلفه ...168

صحبة الاحمق عذاب الروح ...51

صحبة الأخیارتکسب الخیر کالریح إذا مرت بالطیب حملت طیبا ...28

صحبة الأشرارتکسب الشر کالریح إذا مرت بالنتن حملت نتنا ...28

الصدیق أقرب الأقارب ...39

صدیق کل امرئ عقله وعدوه جهله ...187

صلاح ذات البین ...226

ظلمت نفسی ...188

عاتب أخاک بالإحسان إلیه و ارددشره بالإنعام علیه ...169

علیکم بالاخوان فانهم عدة فی الدنیا والآخرة ...146

علیکم بالتواصل والتباذل و ایاکم التدابر والتقاطع ...212

عن المرء لا تسأل وسل عن قرینه فکل قرین بالمقارن یقتدی ...24

عندذکر الصالحین تنزل الرحمة ...104

فاتقوا الله جل جلاله و ظاهرونا علی انتیاشکم من فتنة قد أنافت علیکم ...134

فاما جلست معه و ترکتنا و إما جلست معنا وترکته ...63

فان الله عزوجل لم یخلق أفضل منهم علی وجه الأرض بعد النبیین ...92

فإن یدالله مع الجماعة وإیاکم والفرقة ...210

فانتم الطلقاء ...177

فاولها أن تکون سریرته وعلانیته لک واحدة ...162

فلیعمل کل امرء منکم بما یقرب به من محبتنا ولیتجنب مایدنیه من کراهتنا وسخطنا ...133

ص: 287

فلیمت یهودیا أو نصرانیا ...112

فما أرغم أنف الشیطان بشیء مثل الصلاة فصلها و ارغم أنف الشیطان ...133

فما بال المظلوم ...172

فهم لأنفسهم متهمون ...257

فی أول لیلة من شهر رمضان تغل المردة من الشیاطین ویغفرفی کل لیلة وسبعین ألفا فإذا کان فی لیلة القدر غفر الله بمثل ماغفرفی رجب وشعبان و شهر رمضان إلی ذلک الیوم إلا رجلابینه و بین أخیه شحناء فیقول الله عزوجل أنظروا هؤلاء حتی یصطلحوا ...209

قولکم حکم و حتم ...89

کف الأذی من کمال العقل و فیه راحة البدن عاجلا و آجلا ...238

کل بنی آدم خطاء وخیر الخطائین التوابون ...264

کفی بالمرء عیباأن یبصرمن عیوب الناس ما یعمی عنه من أمر نفسه أو یعیب علی الناس أمرا هو فیه لا یستطیع التحول عنه إلی غیره ...254

لا تجهل نفسک فان الجاهل معرفة نفسه جاهل بکل شیء ...189

لا تصحب الشریرفان طبعک یسرق من طبعه شراوأنت لا تعلم ...80

لاتصحبوا أهل البدع و لا تجالسوهم فتصیرواعندالناس کواحد منهم ...81

لا تفعل فإن أهل قم یدفع عنهم بک ...128

لا تقطع أوداء أبیک فیطفی نورک ...149

لا تقطع صدیقا و إن کفر ...168

لا تکون الصداقه إلا بحدودها فمن کانت فیه هذه الحدود أو شیء منها فانسبه إلی الصداقة و من لم یکن فیه شیء منها فلا تنسبه إلی شیء من الصداقة ...161

لا تنظروا إلی طول رکوع الرجل و سجوده فإن ذلک شیء اعتاده فلو ترکه استوحش لذلک و لکن انظروا إلی صدق حدیثه و أداء أمانته ...202

لایحل لمسلم أن یهجر أخاه فوق ثلاث ...172

ص: 288

لا یسعنی أرضی و لاسمائی و لکن یسعنی قلب عبدی المؤمن ...250

لایظلم الأعداء ...247

لایکبرن علیک ظلم من ظلمک فإنه یسعی فی مضرته ونفعک ...217

لایمکن الفرار من حکومتک ...268

لا ینبغی للمؤمن أن یجلس مجلسایعصی الله فیه ولایقدرعلی تغییره ...72

لأنها تقع فی ید الله قبل أن تقع فی یدالسائل ...226

لکل شیء أساس و أساس الإسلام حبنا أهل البیت ...229

لکل ما قلتم فضل ولیس به ...33

لکل داء دواء یستطب به إلا الحماقة أعیت من یداویها ...259

لم یزل یحدثنی و أحدثه حتی طلع الفجر ثم قام صلی الله علیه و آله و سلم وصلی صلاة الفجر ...130

لمجلس اجلسه إلی من أثق به أوثق فی نفسی من عمل سنة ...88

لوسکت الجاهل ما اختلف الناس ...78

لوقمت المقام المحمود لشفعت لأبی و أمی و أخ کان لی مواخیافی الجاهلیة ...177

لو کشف لکم لألفیتم أرواح المؤمنین فی هذه حلقا حلقا یتزاورون ویتحدثون ...105

اللهم أحینی مسکینا و أمتنی مسکینا و احشرنی فی زمرة المساکین ...204

اللهم إن تعذبنی فأهل لذلک أناوإن تغفرلی فأهل لذلک أنت ...265

اللهم إنی أسألک خشوع الإیمان قبل خشوع الذل فی النار ...240

اللهم کن لولیک ...136

اللهم لا تجعلنی من المعارین و لا تخرجنی من التقصیر ...271

لیس شیء انکی لإبلیس و جنوده من زیارة الإخوان فی الله بعضهم لبعض ...121

لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم ...256

المؤمن إذا کذب من غیر عذرلعنه سبعون ألف ملک وخرج من قلبه نتن حتی یبلغ العرش

ص: 289

فیلعنه حملة العرش...70

المؤمن برکة علی المؤمن و حجة علی الکافر ...180

ما أحسنت قط إلی أحد و لا أسأت إلیه...216

ما اختلط حبی بقلب عبد فأحبنی إلا حرّم الله جسده علی النار ...228

ما بال المظلوم لا یصیر إلی الظالم فیقول أنا الظالم حتی یصطلحا ... 172

ما زال الزبیر رجلا منا أهل البیت حتی نشا ابنه المشئوم عبد الله ...272

مالکم تستخفون بنا ...252

ما من مؤمنین اهتجرا فوق ثلاث إلا و برئت منهما فی الثالثة ...172

مجالس الصالحین داعیة الی الصلاح ...191

مجالسه الأخیار تلحق الأشرار بالأخیار و مجالسة الفجار لابرار تلحق الفجار بالأبرار ... 28 مجالسة الأشرار تورث سوء الظن بالآخیار ...66

المرء علی دین خلیله و قرینه ...22

المسلم من سلم الناس من یده و لسانه و المؤمن من ائتمنه الناس علی أموالهم و انفسهم ... 233

معاشرة ذوی الفضائل حیاة القلوب ...91

المعجب برأیه و نفسه الذی یری الفضل کله له لا علیه ویوجب الحق کله لنفسه و لایوجب علیها حقا فذاک الأحمق الذی لا حیلة فی مداواته ...258

ملعون ملعون رجل یبدؤه اخوه بالصلح فلم یصالحه ...175

من اذی أخاً فی الله رفعه الله له درجة فی الجنة لا ینالها بشی ء من عمله... 121

من آذی مؤمنا فقد آذانی و من آذانی فقد آذی الله ومن آذی الله فهو ملعون فی التوراة و الإنجیل و الزبور و الفرقان و فی خبر آخر فعلیه لعنه الله و الملائکة و الناس أجمعین .... 248

من أراد الله به خیرا رزقه الله خلیلا صالحاً...198

من استخف بمؤمن فینا استخف ضیع حرمة الله عزوجل...252

من استفاد أخاً فی الله فقد استفاد بیتاً فی الجنة ...122

ص: 290

من أشرف أفعال الکریم غفلته عما یعلم...193

من أعجب بنفسه هلک و من أعجب برأیه هلک...255

من أکرم مؤمنا فإنما یکرم الله عز وجل ...249

من بات وحده فی بیت فهو ملعون من سافر وحده فهو ملعون من اکل زاده وحده ملعون ...143

من جالس أهل الریب فهو مریب ...62

من حفظ لسانه فکأنها عمل بالقرآن ...234

من روی علی مؤمن روایة یرید بها شینه و هدم مروءته لیسقط من أعین الناس أخرجه الله من ولایته إلی ولایة الشیطان فلا یقبله الشیطان ...237

من زار أخاه إلی منزله لا لحاجة منه إلیه کتب من زوار الله و کان حقیقاً علی الله أن یکرم زائره ...124

من زار أخاه فی الله قال الله عز وجل ایای زرت و ثوابک علی ولست أرضی لک ثواباً دون الجنة ...125

من زارها عارفا بحقها فله الجنة...275

من زکریا بن آدم القمی المأمون علی الدین و الدنیا ... 129

من غضب علیک ثلاث مرات و لم یقل فیک سوء فاتخذه لنفسک خلیلا ...166

من قال انا عالم فهو جاهل ...263

من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلا یواخین کافراً و لا یخالطن فاجراً... 73

من لا صدیق له لا ذخر له ...145

من لم یصحبک معینا علی نفسک فصحبته وبال علیک إن علمت ... 107

من لم یقدر علی صلتنا فلیصل صالحی شیعتنا یکتب له ثواب صلتنا و من لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا یکتب له ثواب زیارتنا ...126

من لم یکن له واعظ من قلبه و زاجر من نفسه و لم یکن له قرین مرشد استمکن عدوه من عنقه ...97

ص: 291

من یذکر الله رویته و یزید فی علمکم منطقه ویرغبکم فی الآخرة عمله...196

مودة عشرین سنه قرابة...160

نعم العون علی طاعة الله ...198

واطلب مؤاخاة الأتقیاء و لو فی ظلمات الأرض وإن أفنیت عمرک فی طلبهم ...90

واعلموا أنه من لم یعن علی نفسه حتی یکون له منها واعظ و زاجر لم یکن له من غیرها لا زاجر و لا واعظ ...97

و الثالثة ان لا تغیره علیک و لایة ولا مال ...163

و الثانی ان یری زینک زینه و شینک شینه ...162

والخامسه وهی تجمع هذه الخصال أن لا یسلمک عند النکبات ...164

والرابعه أن لا یمنعک شیئا تناله مقدرته ...164

و الله ما ینال أحد ما عند الله عز وجل إلا بطاعته و زعمت انک تناله بمعصیته فبئس ما

زعمت...277

والناس منه فی راحة ...247

وان بغی علیه صبر حتی یکون الله هو الذی ینتقم له ...214

و ایاک و مصاحبة الأحمق فانه یرید أن ینفعک فیضرک ...75

و إیاک و مصاحبة البخیل فانه یخذلک فی ماله أحوج ما تکون إلیه ...74

وإیاک و مصاحبة الفاسق فانه بائعک بأکلة أو أقل من ذلک ...71

و إیاک و مصاحبة القاطع لرحمه فإنی وجدته ملعونا فی کتاب الله عز وجل فی ثلاثة مواضع ...76

وإیاکم و الفرقة فان الشاذ من الناس للشیطان کما أن الشاذ من الغنم للذئب ... 211

و ایم الله ما اختلفت أمة بعد نبیها إلا ظهر باطلها علی حقها ...212

و فساد ذات البین و هی الحالقة... 226

ولقد امر علی اللئیم یسبنی فمضیت ثمت قلت لا یعنینی ...193

ص: 292

ولم یزل یحدثنی و احدثه...130

ومن کان آخی کافرة او خالط فاجرا کان کافرا فاجرا ...73

ومن یقبض یده عن عشیرته فإنما یقبض عنهم یدا واحدة وتقبض عنه منهم أیدی کثیرة...76

ومنهم من أعیر الإیمان عاریة فإذا هو دعا و ألح فی الدعاء مات علی الإیمان...272

وینصره ظالما و مظلوما فأما نصره ظالما فیرده عن ظلمه و امانصره مظلوما فیعینه علی أخذ حقه ولایسلمه و لایخذله...167

ود المؤمن للمؤمن فی الله من أعظم شعب الإیمان...34

هوفی رحمة الله ولکن النقمة إذا نزلت لم یکن لها عمن قارب المذنب دفاع...65

یا أبا بصیر قد وفینا لصاحبک ...151

یا ابا ذر تعرض أعمال أهل الدنیا علی الله من الجمعة إلی الجمعة فی یومین الإثنین والخمیس فیغفر لکل عبد مؤمن إلا عبدا کان بینه وبین أخیه شحناء فقال اترکواعمل هذین حتی یصطلحا ...175

یا إسحاق صانع المناق بلسانک و أخلص ودک للمؤمن وإن جالسک یهودی فاحسن مجالسته... 115

یابن اتخذ ألف صدیق و ألف قلیل ولا تتخذ عدوا واحدا و الواحد کثیر...157

یا بنی انظر خمسة فلا تصاحبهم و لا تحادثهم و لا ترافقهم فی طریق...69

یا بنی ایاک و ظلم من لا یجد علیک ناصرا إلا الله ...239

یابنی من یصحب صاحب السوء لا یسلم ...71

یا حمران انظر إلی من هو دونک فی المقدرة ولا تنظر إلی من هو فوقک فی المقدرة فان ذلک اقنع لک بما قسم لک و أحری أن تستوجب الزیادة من ربک...82

یا روح الله من نجالس...196

یا روح الله و ما الأحمق...258

یا علی أفضل الجهاد من أصبح لایهم بظلم أحد 232

ص: 293

یا محمد من أهان لی ولیا فقد بارزنی باالمحاربة و دعانی إلیها...248

یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک....272

یا من یقبل الیسیر ویعفو عن الکثیر اقبل منی الیسیر واعف عنی الکثیر انک انت الغفور الرحیم 242

یا هشام ان الله علی الناس حجتین حجة ظاهرة و حجة باطنة فاما الظاهرة فالرسل والأنبیاء و الأئمة علیهم السلام و أما الباطنة فالعقول 188

یا شام لو کان فی یدک جوزة وقال الناس فی یدک لؤلؤة ما کان ینفعک و أنت تعلم أنها جوزة و لو کان فی یدک لؤلؤ وقال الناس إنها جوزة ماضرک و أنت تعلم أنها لؤلؤة 218

یعذب الله اللسان بعذاب لا یعذب به شیئا من الجوارح فیقول أی رب عذبتنی بعذاب لم تعذب به شیئا فیقال له خرجت منک کلمة فبلغت مشارق الأرض ومغاربها فسفک بها الدم الحرام و انتهب بها المال الحرام وانتهک با الفرج الحرام وعزتی وجلالی لأعذبنک بعذاب لا أعذب به شیئا من جوارحک ...236

ص: 294

9. الأمالی للطوسی /طوسی، محمد بن الحسن، دار الثقافة، قم، چاپ اول،1414 ق.

10.الأمالی للمفید / محمد بن محمد (شیخ مفید)، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413 ق.

11. امتاع الأسماء بما للرسول من الأنباء و الأموال و الحفدة و المتاع/تقی الدین ابو العباس، احمد بن علی المغریزی، دار الکتب العلمیه،بیروت، چاپ اول، 1420 ق - 1999 م.

12. بحارالانوار / مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق.

13. البرهان فی تفسیر القرآن / بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، موسسه بعثه، قم، چاپ اول، 1374 ش.

14. تحف العقول / ابن شعبة حرانی، حسن بن علی، جامعه مدرسین، قم،چاپ دوم، 1404 ق.

15. تصنیف غررالحکم و درر الکلم / تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، 1366 ش.

16. تفسیر القمی /علی بن ابراهیم، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404 ق.

17. التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری علیه السلام/ حسن بن علی علیه السلام،امام یازدهم، مدرسة الامام المهدی علیه السلام، چاپ اول، 1409 ق.

18. التمحیص / ابن همام الکافی، محمد بن همان بن سهیل، مدرسة الامام المهدی علیه السلام ،قم، چاپ اول، 1404 ق.

ص: 296

19. توحید المفضل / مفضل بن عمر، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.

20. تهذیب الاحکام / طوسی، محمد بن الحسن، دارالکتب الاسلامیة تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

21. جامع احادیث الشیعة / بروجردی، آقا حسین، انتشارات فرهنگ سبز،تهران، چاپ اول، 1386 ش.

22. جامع الاخبار (للشعیری) / محمد بن محمد شعیری، مطبعة حیدریة،نجف، چاپ اول.

23. دعائم الإسلام / ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، 1385 ق.

24. دیوان خواجه حافظ شیرازی / به اهتمام سید ابوالقاسم انجوی شیرازی،سازمان انتشارات جاویدان، تهران، چاپ سوم، 1358 ش.

25. رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال) / محمد بن عمر کشی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، چاپ اول، 1363 ش.

26. روضة الواعظین و تبصرة المتعظین / فتال نیشابوری، محمد بن احمد،انتشارات رضی، قم، چاپ اول، 1375 ق.

27. سفینة البحار / شیخ عباس قمی، دارالأسوة للطباعة و النشر، تهران،چاپ اول، 1414 ق.

28. شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و درر الکلم / محمد بن حسین، آقا جمال خوانساری، دانشگاه تهران، تهران، چاپ چهارم،1366 ش.

ص: 297

29. شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید / ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1404 ق.

30. عدة الداعی و نجاح الساعی / ابن فهد حلی، احمد بن محمد، دار الکتب الاسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

31. علل الشرایع / ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب فروشی داوری، قم،چاپ اول، 1385 ش.

32. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة / ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، دار سید الشهداء للنشر، قم، چاپ اول، 1405 ق.

33. عیون اخبار الرضا علیه السلام/ ابن بابویه، محمد بن علی، نشر جهان، تهران،چاپ اول، 1378 ق.

34. عیون الحکم و المواعظ /لیثی واسطی، علی بن محمد، دار الحدیث،قم، چاپ اول، 1376 ش.

35. الغارات /ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، انجمن آثار ملی،تهران، چاپ اول، 1395ق.

36. الغیبة للنعمانی / ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، نشر صدوق، تهران،چاپ اول، 1397 ق.

37. الفضائل / ابن شاذان القمی، ابو الفضل شاذان بن جبرئیل، رضی، قم،1363ش.

38. قرب الاسناد / حمیری، عبد الله بن جعفر، مؤسسة آل البیت علیهم السلام قم،

1413 ق.

ص: 298

39. الکافی/کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دارالکتب الاسلامیه،تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

40.کتاب سلیم بن قیس الهلالی / الهادی، قم، چاپ اول، 1405 ق.

41.کشف الریبة/ زین الدین بن علی، شهید ثانی، دارالمرتضوی للنشر،چاپ سوم،1390 ق.

42.کشف الغمة فی معرفة الأئمة علیهم السلام / اربلی، علی بن عیسی، بنی هاشم،تبریز، چاپ اول، 1381 ش.

43.الکشکول بحرانی / شیخ یوسف بحرانی، دار و مکتبة الهلال، بیروت،1998 م.

44. کلیات سعدی / به اهتمام محمد علی فروغی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، 1369 ش.

45. کلیات شمس تبریزی / مولانا جلال الدین محمد مولوی، نشر پیمان،تهران، چاپ چهارم،1381 ش.

46. کنز العمال / المتقی الهندی، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1409 ق - 1989 م.

47. کنز الفوائد / کراجکی، محمد بن علی، دارالذخائر، قم، چاپ اول،1410 ق.

48. المؤمن / حسین بن سعید کوفی اهوازی، مؤسسة الامام المهدی علیه السلام،قم،1404 ق.

49.متشابه القرآن و مختلفه (لابن شهر آشوب) / ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، دار بیدار للنشر، قم، ص 1369 ق.

50. مثنوی معنوی / جلال الدین محمد بلخی (مولوی)، به کوشش و اهتمام رینولدالین نیکلسون، نشر طلوع، تهران، 1373 ش.

ص: 299

51. مجمع البحرین / الشیخ فخر الدین الطریحی، مرتضوی، تهران، چاپ دوم، 1362 ش.

52.مجموعة ورام / ورام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی، مکتبة فقیه، قم،چاپ اول، 1410 ق.

53. المحاسن / احمد بن محمد بن خالد برقی، دارالکتب الاسلامیة، قم، چاپ دوم، 1371 ش.

54. المحجة البیضاء فی تهذیب الأحیاء / الفیض الکاشانی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1428 ق.

55. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / نوری، حسین بن محمد تقی،مؤسسة آل البیت علیهم السلام ،قم، چاپ اول، 1408 ق.

56. مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین علیه السلام / حافظ برسی، رجب بن محمد، اعلمی، بیروت، چاپ اول، 1422 ق.

57. مشکاة الأنوار فی غررالاخبار / طبرسی، علی بن حسن، المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ دوم، 1385 ش.

58. مصباح الشریعة (ترجمه مصطفوی) / منسوب به جعفر بن محمد علیه السلام امام ششم، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1360 ش.

59. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد / طوسی، محمدبن الحسن، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، چاپ اول، 1411 ق.

60. معانی الاخبار / ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم،چاپ اول، 1403 ق.

ص: 300

61.معدن الجواهر و ریاضة الخواطر/کراجکی، محمد بن علی، المکتبة المرتضویة، تهران، 1394 ق - 1353 ش.

62. مفاتیح الجنان / حاج شیخ عباس قمی، چاپ و نشر قدسیان، قم، چاپ اول، 1389 ش.

63. مفتاح الفلاح / شیخ بهایی، محمد بن حسین، نشر دارالاضواء، بیروت، چاپ اول، 1405 ق.

64. مکاتیب / عبدالله قطب بن محیی، انتشارات قائم آل محمد علیه السلام، قم، چاپ اول، 1384 ش.

65. مکارم الاخلاق /طبرسی، حسن بن فضل، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، 1412 ق.

66. من لا یحضره الفقیه / ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413 ق.

67. مناقب آل ابی طالب علیه السلام / ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی،علامة، قم، چاپ اول، 1379 ش.

68. منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة / هاشمی خویی، میرزا حبیب الله،مکتبة الاسلامیة، تهران، 1400 ق.

69. منیة المرید / شهید ثانی، زین الدین بن علی، مکتب الاعلام الاسلامی،قم، چاپ اول، 1409 ق.

70.مهج الدعواة و منهج العباد / ابن طاووس، علی بن موسی، دار الذخائر،قم، چاپ اول، 1411 ق.

ص: 301

71. نهج البلاغة / شریف الرضی، محمد بن حسین، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق.

72. نهج الفصاحة / ابوالقاسم پاینده، دنیای دانش، تهران، چاپ چهارم،1382 ش.

73. وسائل الشیعة / شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1409 ق.

ص: 302

ص: 303